Σημειώσεις για το μάθημα Αρχές Φιλοσοφίας

Όταν πριν από χρόνια βρέθηκα στη θέση του διδάσκοντος του μαθήματος είχα πολλές δυσκολίες εξαιτίας ζητημάτων που όλοι μπορούν να καταλάβουν αναφορικά με το μάθημα. Μετά από πολύ κόπο και τη μελέτη βοηθημάτων, κατάφερα να κάνω κάποιες σύντομες σημειώσεις για τους μαθητές του Γενικού Λυκείου Σητείας.

Οι σημειώσεις δε θα είχαν γίνει ηλεκτρονικές αν δεν υπήρχε η βοήθειας της δασκάλας κ. Μαρίας Κουτσιαύτη που τόσο κόπο έκανε για να μπορέσω να τις δώσω στους μαθητές μας. Πολλές ευχαριστίες!!! Καλή μελέτη σε όλους μας.

Phylosophy B' Class

ΑΡΧΕΣ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑΣ

Β΄ Λυκείου

Κεφ. 1-7

Κεφ.1 – Ενότητα 1 

Η ιδιαιτερότητα της φιλοσοφικής σκέψης

Ο φιλοσοφικός στοχασμός ξεκινάει από τη στιγμή που ο άνθρωπος θα μετατρέψει σε αντικείμενο ερωτήσεων και προβληματισμού τον εαυτό του, το ανθρώπινο περιβάλλον, το ίδιο το σύμπαν και τη σχέση του μ΄ όλα αυτά. Στη φιλοσοφία δεν υπάρχουν απόλυτες απαντήσεις αλλά μόνο προσπάθεια εύρεσης λογικών απαντήσεων. Έτσι η φιλοσοφία δεν προχωρεί γραμμικά από τον έναν προβληματισμό στον άλλον αλλά συνολικά. Κάθε εποχή επαναφέρει τα ερωτήματα παρά τις απαντήσεις που  τυχόν έχουν δοθεί.

Νοηματικός άξονας

Όλα τα ερωτήματα ασκούν μια πνευματική έλξη και θέλουμε να τα θέτουμε μέχρι να φτάσουμε στα όρια της αντοχής του πνεύματος. Οι δυνατότητες της σκέψης αποτελούν και τον ορισμό της φιλοσοφίας ως έννοιας.  Είναι η προσπάθεια που καταβάλουμε να δώσουμε συνολική απάντηση στα ερωτήματα που αφορούν τον άνθρωπο, το περιβάλλον και τον κόσμο.

Σημερινός ορισμός της φιλοσοφίας

α. Κάθε ιδέα ή σκέψη που διατυπώνουμε για το σκοπό όλων των πνευματικών δραστηριοτήτων μας την ονομάζουμε φιλοσοφία.

β. Η προσωπική ιδεολογία κάθε ανθρώπου ή του συνόλου των αξιών που πιστεύει ένας άνθρωπος ακόμη και οι κανόνες δεοντολογίας, δηλαδή το τι πρέπει να κάνει ονομάζεται φιλοσοφία.

Κεφ. 1 – Ενότητα  2

Βασικός στόχος της φιλοσοφικής δραστηριότητας

Κάθε άνθρωπος που επιθυμεί ν΄ ασχοληθεί με τη φιλοσοφία ως δημιουργός συστήματος ή θεωρίας που θα δώσει απαντήσεις στα ερωτήματα χρειάζεται ν΄ ακολουθήσει κατά τη διάρκεια της φιλοσοφικής του δραστηριότητας κάποια διαδικασία:

1. Διασάφηση γενικών εννοιών: να ξεκαθαρίσει ποια σημασία δίνει στις λέξεις/όρους που χρησιμοποιεί στη δική του φιλοσοφική θεωρία. Η ίδια λέξη πολλές φορές έχει διαφορετική σημασία σε διάφορους επιστημονικούς χώρους.
2. Αιτιολόγηση βασικών πεποιθήσεων ή απόψεων. Κάθε φιλόσοφος δεν πρέπει να θεωρεί καμιά από τις πεποιθήσεις ως σταθερό ή στερεότυπο επαναλαμβανόμενο. Ο φιλόσοφος αμφιβάλλει για την αλήθεια όλων αυτών των πεποιθήσεων.
3. Διαμόρφωση μιας συνολικής θεώρησης του κόσμου και της θέσης του ανθρώπου μέσα σ΄ αυτόν. Προσπαθεί να συνθέσει τις διάφορες απαντήσεις, να βρει κοινά σημεία και να προσφέρει νέες επιμέρους απαντήσεις. Ο ρόλος του φιλοσόφου είναι η ενότητα του Πνεύματος, έτσι που να παρουσιάζει μια συνολική και καθολική θεώρηση/γνώση του κόσμου.
4. Καθοδήγηση της πράξης και οργάνωσης του τρόπου ζωής μας. Η φιλοσοφική απάντηση θ΄ αποτελέσει τη βάση για τον τρόπο ζωής του κάθε ανθρώπου.

Κεφ. 1 – Ενότητα  3

Κλάδοι της φιλοσοφίας

Οι μελετητές της φιλοσοφίας ταξινόμησαν όλα τα φιλοσοφικά ερωτήματα σε κατηγορίες ανάλογα με το περιεχόμενό τους και δημιούργησαν με αυτό τον τρόπο ανάλογους κλάδους.

Βασικοί κλάδοι της φιλοσοφίας

α) Γνωσιολογία: ο λόγος για τη γνώση. Περιλαμβάνει ερωτήματα  και απαντήσεις που έχουν να κάνουν με την ανθρώπινη γνώση.

β) Μεταφυσική ή οντολογία: ο λόγος για το Ον (αυτό που υπάρχει). Αν αυτό που υπάρχει αποτελεί το βασικό στοιχείο  για τη δημιουργία του Κόσμου ή του ανθρώπου είναι κάτι το υλικό ή άυλο. Συνακόλουθα ποια είναι η φύση του Θεού.

γ) Πρακτική φιλοσοφία: ο λόγος για την πράξη, τον τρόπο ζωής του καθημερινού ανθρώπου μέσα σε μια οργανωμένη κοινωνία. Αυτή υποδιαιρείται στην Ηθική, στην Πολιτική και αισθητική και ασχολείται με ερωτήματα και το πώς πρέπει να ζούμε σε σχέση με τους συνανθρώπους μας, πώς πρέπει να οργανώνουμε την πολιτική ζωή βάση νόμων και αρχών, πώς να κάνουμε ομορφότερη τη ζωή μας.

δ) Η λογική ως λογική επιχειρηματολογία: περιγράφει τις μεθόδους που ακολουθεί η φιλοσοφία για να φτάσει στην αλήθεια.

Κύρια μέθοδος οργάνωσης της φιλοσοφικής σκέψης είναι η επιχειρηματολογία.  Η φιλοσοφία έχει την ικανότητα να συνδυάζει δύο λογικές απόψεις και να δημιουργεί μια τρίτη. Ο φιλόσοφος επιχειρηματολογεί μόνο με τη λογική του και όχι με πειράματα και μαθηματικούς υπολογισμούς. Έτσι η φιλοσοφική επιχειρηματολογία διαφέρει από την επιστημονική απόδειξη.

Φιλοσοφία και επιστήμες:

Α) διαφέρουν στη μεθοδολογία

Β) ως προς τον κύριο στόχο τους

Γ) ως προς τον ορισμό και τη σημασία των εννοιών

Δ) ως προς την εξελικτική πορεία που ακολουθούν μέσα στο χρόνο

Ε) η φιλοσοφική σκέψη βρίσκεται πριν και μετά από την επιστημονική σκέψη

Κεφ. 1 – Ενότητα  4

Φιλοσοφία και κοινωνία

Η φιλοσοφία ως πνευματική δραστηριότητα κατηγορήθηκε ως περιττή γιατί τα δικά της ερωτήματα για τον άνθρωπο και το σύμπαν αντιμετωπίζεται από την επιστήμη με επιστημονικές και αδιαμφισβήτητες μεθόδους. Όμως η φιλοσοφία επισημαίνει την αξία της για το σημερινό άνθρωπο ως μέλος του κοινωνικού συνόλου. Θεωρεί ότι ο φιλοσοφικός στοχασμός ανταποκρίνεται στην έμφυτη κλίση του ανθρώπου για έρευνα και δίνει απαντήσεις σε ερωτήματα που αναφέρονται στον άνθρωπο ως ψυχοσωματική ολότητα στις σχέσεις του με τον άνθρωπο και το Θεό. Πολλές φορές ο φιλοσοφικός στοχασμός ήρθε αντιμέτωπος με τις κατεστημένες αξίες και στερεότυπα και οι εκπρόσωποί του υπέστησαν διώξεις.

1. Αμφισβητήσεις της αξίας της φιλοσοφίας

Α) άσκοπη, εφόσον δεν καταλήγει σε αναμφισβήτητα αποτελέσματα

Β) ακατανόητη, εφόσον χρησιμοποιεί εξειδικευμένη ορολογία και αποτελέσματα που κατανοεί μόνο η σκέψη

Γ) επικίνδυνη δραστηριότητα, εφόσον εξαιτίας κάποιων θεωριών συνέβησαν τραγικά γεγονότα.

Ο Πλάτωνας αλληγορικά διαμέσου ενός μύθου περιγράφει την επιθετικότητα των ανθρώπων, όταν ένας φιλόσοφος τους οδηγεί ν΄ αναζητήσουν την αλήθεια και ζουν στο σκοτάδι.

1. Η χρησιμότητα της φιλοσοφίας

Α) Ικανοποιεί την έμφυτη τάση του ανθρώπου για αναζήτηση και έρευνα.

Β) Πρώτη ως επιστήμη έδωσε ακριβή ορισμό των εννοιών για την αποφυγή συγχύσεων

Γ) Τόλμησε να δώσει απαντήσεις σχετικά με το Θεό, τον άνθρωπο, τη ζωή και το θάνατο.

Δ) Οδήγησε τον σκεπτόμενο άνθρωπο να συνειδητοποιήσει τα όρια της γνώσης του χωρίς έπαρση.

Ε) Μας προσφέρει συνολική αντίληψη για τον άνθρωπο χωρίς τον κατακερματισμό.

Στ) Ο κλάδος της πρακτικής φιλοσοφίας είναι ένας καθημερινός οδηγός του ανθρώπου.

Ζ) Ο φιλοσοφικός στοχασμός αποτελεί τη βάση για την μετέπειτα επιστημονική έρευνα.

Η) Πολλές ανθρωποκεντρικές θεωρίες αποτέλεσαν τη βάση των σύγχρονων ανθρώπινων δικαιωμάτων.

Θ) Πολλές φιλοσοφικές θεωρίες σε απλουστευμένη μορφή έγιναν ηθικοί κανόνες για το τι πρέπει ή όχι να κάνει στη ζωή του ο άνθρωπος.

Κεφ. 1 – Ενότητα  5

Φιλοσοφία και Ιστορία

Φιλοσοφία είναι η συστηματική, λογική και τεκμηριωμένη απάντηση σε βασικά ερωτήματα για τον άνθρωπο, την κοινωνία, τον κόσμο που απασχολούν μια εποχή σ΄ ένα σύστημα ή θεωρία. Ιστορία της φιλοσοφίας είναι η χρονολογική διάταξη όλων των φιλοσοφικών συστημάτων ή θεωριών από τον 7^ο αιώνα μέχρι σήμερα. Επιστημονική Ιστορία είναι η χρονολογική διάταξη και η εύρεση αιτιακών σχέσεων των ανθρωπίνων δραστηριοτήτων. Φιλοσοφία της Ιστορίας είναι η προσπάθεια που σκοπό έχει να βρεθούν οι ομοιότητες ή οι διαφορές της ανθρώπινης συμπεριφοράς και να διατυπωθούν πιθανοί νόμοι ή αρχές βάση των οποίων εξελίσσονται οι κοινωνίες από εποχή σε εποχή.

Α) Ιστορία ως επιστήμη: η συλλογή γεγονότων, η οργάνωσή τους χρονολογικά, η περιγραφή τους και η εύρεση λογικών μεταξύ τους συνδέσμων με στόχο να δοθεί μια καθαρή εικόνα του παρελθόντος.

Β) Η φιλοσοφία της Ιστορίας: θέτει ερωτήματα στην ολοκληρωμένη ιστορική έρευνα.

• Υπάρχει αντικειμενική ιστορία; Γιατί χρειάζεται η γνώση της ιστορίας των ανθρώπινων πράξεων;

Γ) Ιστορία της φιλοσοφίας

7^ος – 4^ος π.Χ. αιώνας: Προσωκρατικοί φιλόσοφοι

4^ος π.Χ. αι.: Πλάτων (Συμπόσιο)

4^ος π.Χ. αι.: τέλος Αριστοτέλης (Περιπατητική σχολή)

18^ος αι.: Καντ

Αν εξετάσουμε ιστορικά τη φιλοσοφία, θα τη δούμε να εμφανίζεται στην Αρχαία Ελλάδα τον 7^ο αιώνα π.Χ.  Μέχρι σήμερα, σε όλες τις εποχές οι άνθρωποι επανέρχονται στα ίδια ερωτήματα αλλά με διαφορετικές απαντήσεις, ενώ σε άλλες εποχές γεννιούνται νέα ερωτήματα, όταν επιστημονικές έρευνες ή πόλεμοι έχουν αλλάξει τις συνθήκες ζωής.

Ο Χέγκελ (1770-1831), σημαντικός γερμανός φιλόσοφος, θέτει σημαντικά ερωτήματα όχι για τον άνθρωπο αλλά με την καταγεγραμμένη και ερμηνευμένη επιστημονική ιστορία των ανθρώπινων πράξεων.

Κεφ. 2 – Ενότητα  1

Γλώσσα και λόγος

Γλώσσα είναι ένας οργανωμένος κώδικας σημείων με τα οποία στέλνουμε μηνύματα κατανοητά από εκείνους που γνωρίζουν αυτόν τον κώδικα. Η λεξική γλώσσα είναι μια έμφυτη ικανότητα της ανθρώπινης σκέψης και συνεχώς εξελίσσεται με την επίδραση του εξωτερικού περιβάλλοντος. Άρα σκέψη και γλώσσα βρίσκονται σε αλληλεπίδραση και αλληλοσυμπλήρωση.

Μορφές και είδη γλώσσας

Α) Η λεξική γλώσσα που αποτελείται από λέξεις

Β) Η γλώσσα των ζώων

Γ) Η γλώσσα του υπολογιστή

Δ) Η γλώσσα ενός συγγραφέα είναι ένας ιδιαίτερος τρόπος χρήσης των λέξεων.

Ε) Η γλώσσα των γηπέδων, είναι ιδιαίτερες εκφράσεις που χρησιμοποιούνται στα γήπεδα.

Στ) Η γλώσσα του σώματος στέλνει διαφορετικά μηνύματα στον παραλήπτη.

Σχέση γλώσσας με τη σκέψη

Είναι αποδεχτή σήμερα η μεγάλη σχέση γλώσσας και σκέψης. Πολλοί φιλόσοφοι ισχυρίζονται ότι υπάρχει γνώση από τη στιγμή που θα υπάρξουν λέξεις για να εκφραστείς. Επίσης η επιλογή και ο τρόπος με τον οποίο οι φιλόσοφοι χρησιμοποιούν τη γλώσσα διαφοροποιεί τα γλωσσικά συστήματα. Ο Νόαμ Τσόμσκι ισχυρίζεται ότι είμαστε ως άνθρωποι προικισμένοι με την έμφυτη ικανότητα της γλώσσας. Έχουμε από τη φύση μας δομή να μάθουμε και να εξελίξουμε μια γλώσσα.

Η σκέψη όταν δεχθεί ερεθίσματα γλωσσικά, από ένα περιβάλλον, ενεργοποιεί στοιχεία της «βαθιάς δομής» και αναπτύσσεται. Η ίδια η γλώσσα εμπλουτίζει τη σκέψη να δεχθεί τα μηνύματα που εκφράζονται.

Η ίδια η σκέψη επινοεί κανόνες βάσει των οποίων οργανώνεται η γλώσσα με τρόπο που γίνεται κατανοητή από την ίδια τη σκέψη.

Κεφ. 2 – Ενότητα  2

Λέξεις, νοήματα και καθολικές έννοιες

Η επιστήμη της γλωσσολογίας, η γλωσσοψυχολογία και η φιλοσοφία της γλώσσας ασχολήθηκαν με τη σχέση μεταξύ της λέξης ως ακουστική και ηχητική εικόνα και πράγματα που αυτή κατονομάζει. Αν υπάρχει δηλαδή μια αναγκαστική σχέση της σημασίας ή έννοιας που σχηματίζουμε μέσα στο νου μας και τα πράγματα με τα οποία έννοιες αναφέρονται. Ο Αριστοτέλης πρώτος διατύπωσε τον τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται στο νου οι καθολικές έννοιες που είναι ανεξάρτητες από τη λέξη ως εικόνα με γράμματα και ήχους που χρησιμοποιούν οι διάφορες γλώσσες του κόσμου.

Ερωτήματα που πρέπει να απαντηθούν: Λέξεις και νοήματα

1. Ποια η σχέση ανάμεσα στη λέξη ως άθροισμα γραμμάτων ή φθόγγων με το νόημα ή τη σημασία που εκφράζει; Δηλαδή η σχέση Σημαίνοντος και Σημαινόμενου.
2. Ποια η σχέση ανάμεσα στις λέξεις και τα πράγματα που κατονομάζουν ή προσδιορίζουν;
3. Πώς η γλώσσα οργανώνει σε ομάδες τη χαοτική πραγματικότητα;

Καθολικές έννοιες: είναι οι λέξεις που περιλαμβάνουν τα κοινά και σταθερά χαρακτηριστικά όλων των ομοειδών έμβιων ή άβιων όντων, περιλαμβάνοντας τα διαφορετικά κα συγκεκριμένα. Όλοι οι άνθρωποι καταλαβαίνουν το ίδιο πράγμα όταν ακούν την λέξη «σπίτι».

Οι φιλόσοφοι και οι καθολικές έννοιες

Α. Πλάτωνας: ονομάζει «ιδέα» αυτό το καθολικό, βασικό και σταθερό χαρακτηριστικό ενός αντικειμένου, που δεν αλλάζει, παρά τις μερικές άλλες αλλαγές με τις οποίες θα εμφανιστεί. Οι ιδέες είναι σταθερές και αιώνιες, έξω από τον υπεραισθητό κόσμο. Στην πραγματικότητα έχουμε δύο υποστάσεις, την υλική ή αισθητή και τη νοητή (Δυισμός).

Β. Αριστοτέλης: πιστεύει ότι οι καθολικές έννοιες προκύπτουν από τις εικόνες των φυσικών πραγμάτων και αυτές επεξεργάζεται ο νους. Έρχεται δηλ. σε αντίθεση με τον Πλάτωνα που πιστεύει ότι αυτές οι έννοιες ιδέες βρίσκονται σ΄ ένα άυλο κόσμο, μη υλικό και μη φυσικό κόσμο.

Γ. Οι εμπειριστές Τζον Λοκ και Ντέιβιντ Χιούμ πίστευαν ότι η εξωτερική πραγματικότητα προσλαμβάνεται μόνο από τις αισθήσεις μας δηλ. από την εμπειρία μας. Οι θεωρίες τον εμπειριστών σχετίζονται με τον Αριστοτέλη, αλλά και διαφέρει. Ο Αριστοτέλης πιστεύει ότι σχηματίζεται στο νου μας με τη νοητική αφαίρεση η καθολική έννοια ενός αντικειμένου η ίδια για όλους, ενώ κατά τους εμπειριστές αυτές οι εικόνες που σχηματίζονται στο νου έχουν ατομικό χαρακτήρα, γιατί στηρίζονται στις ατομικές μας εμπειρίες.

Δ. Νομιναλισμός: Βοήθιος και Γουλιέλμος Όκαμ πιστεύουν ότι δεν υπάρχουν καθολικές έννοιες μέσα στο νου. Οι άνθρωποι χρησιμοποιούν λέξεις που είναι τα ονόματα ή οι πινακίδες στα πράγματα. Η σύγκριση ανάμεσα σ΄ αυτό που υπάρχει στο νου και στο κάθε φορά νέο, σημαίνει ότι προσπαθούμε να βρούμε κάτι το κοινό. Αυτό όμως το κοινό γνώρισμα ονομάζεται καθολική έννοια. Επομένως, η θεωρία των νομιναλιστών αυτοαναιρείται, δηλ. ή πιστεύει ή δεν πιστεύει στην καθολικότητα των εννοιών.

Ο Λ. Βιντγκεστάιν, ασχολούμενος με τη γλώσσα, μεταθέτει το πρόβλημα/ερώτημα από την αναζήτηση του νοήματος των λέξεων στη χρήση των λέξεων μέσα σε μια συγκεκριμένη γλωσσική κοινωνία.

Α. Άσχετα με τους προβληματισμούς για το νόημα των λέξεων είναι βέβαιο ότι χρησιμοποιούμε αποτελεσματικά τη γλώσσα για την επικοινωνία μεταξύ μας.

Β. Η γλώσσα είναι ένα περίπλοκο που μαθαίνουμε να χρησιμοποιούμε μόνο μέσα στην κοινωνία. Άρα η γλώσσα είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο ένας θησαυρός κοινωνικός και όχι ένα ατομικό δημιούργημα. Καθολικές έννοιες που βρίσκονται σταθερές πίσω από κάθε σταθερή πολυμορφία των διαφόρων γλωσσών δε γίνονται αποδεκτές.

Ο Τζον Όστιν, με βάση της θέσεις του Βιντγκεστάιν, προχωρεί περισσότερο, ισχυριζόμενος ότι με τη χρήση της γλώσσας δεν ανταλλάσσουμε μόνο πληροφορίες, ούτε περιγράφουμε μόνο τα πράγματα αλλά κυρίως με τις λέξεις κάνουμε λεκτικές πράξεις, π.χ. «αφήνω την περιουσία μου». Αυτές τις ονομάζουμε επιτελεστικές λειτουργίες.

Κεφ. 2 – Ενότητα  3

Τι είναι αλήθεια;

Τι εννοούμε με τη λέξη αλήθεια; Χρησιμοποιείται για να δηλώσει τη σχέση της σκέψης απέναντι στο νόημα που διατυπώνεται γραπτά ή προφορικά. Πολλές φορές η λέξη αλήθεια χρησιμοποιείται με μεταφορική σημασία.

Οι προτάσεις ανάλογα με τη σημασία που έχει το περιεχόμενό τους διαιρούνται σε:

Α) Επιφωνηματικές : θαυμασμό, έκπληξη κ.λπ.

Β) Προστακτικές

Γ) Ερωτηματικές

Δ) Αποφατικές ή κρίσεως: (αποφαινόμαστε) εκφράζουμε κρίση για κάτι.

Τα κριτήρια για την αλήθεια ή το ψεύδος μιας πρότασης κρίνεται:

Α) Αν μπορούμε να τις επαληθεύσουμε με βάση τις γνώσεις.

Β) Αν περιέχουν κάτι το αυταπόδειχτο. Βέβαια το προφανές και αυταπόδειχτο δεν είναι αιώνιο.

Τα χαρακτηριστικά των κριτηρίων για το αν είναι αληθής μια πρόταση είναι:

α) Αν το κριτήριο μπορεί να χρησιμοποιηθεί για την πρόταση.

β) Να επιτρέπει το ψεύδος ως άρνηση της αλήθειας κατά τρόπο απόλυτο, π.χ. Σχεδόν μ΄ αρέσει.

γ) Να ακολουθεί τους νόμους της λογικής και όχι τη σκέψη του ατόμου.

Α. Θεωρία της αντιστοιχίας: υπάρχει και επιβεβαιώνεται μια αντιστοιχία ανάμεσα στην εξωτερική υπαρκτή πραγματικότητα  και στη νοητή εικόνα που σχηματίζει μέσα της. Η εξωτερική πραγματικότητα αποτυπώνεται στη σκέψη  μας δημιουργώντας λογικές προτάσεις.

Για να ισχύσει αυτή η θεωρία θα πρέπει να υπάρχει λογική σκέψη, χωρίς άλματα και κενά ώστε να επιβεβαιώνουν τις εμπειρίες αφού οι αισθήσεις πολλές φορές μας εξαπατούν.

Δεν έχει απόλυτη επιστημονική βάση και είναι δύσκολο να  κριθεί και επαληθευτεί.

Β. Θεωρία της συνοχής: για να εκφράσουμε μια πρόταση πρέπει να βρεθεί ένα σύνολο που να μπορεί να δικαιολογήσει αυτό που λέμε. Επομένως στο κριτήριο της συνοχής δίνεται βαρύτητα στη συνάφεια των λογικών προτάσεων μέσα σ΄ ένα σύστημα και όχι στη σχέση και στη λογική σύνδεση αυτών των προτάσεων.

Κρίνοντας τη θεωρία

1. Η θεωρία προσπαθεί να επαληθεύσει μέσα από τη λογική και ένα σύστημα σκέψης. Δεν κάνει καμιά αναφορά σε εμπειρική ή επιστημονική απόδειξη.
2. Δεν εξασφαλίζει καθολικότητα και αντικειμενικότητα αφού πολλοί μέσα από διαφορετικές προτάσεις θα προσπαθήσουν να πείσουν για την αλήθεια.
3. Δεν είναι σαφής η έννοια της συνάφειας που αποτελεί τη βάση της θεωρίας της συνοχής. Αν συναφείς είναι δύο λογικές προτάσεις που δε βρίσκονται μεταξύ τους σε αντίφαση, τότε μπορεί σε ένα σύστημα να συνυπάρχουν δύο άσχετες λογικές προτάσεις και να οδηγούν στον Παραλογισμό.

Γ. Η θεωρία του πραγματισμού ή της πρακτικής ωφέλειας

Μια πρόταση είναι αληθής όταν αποβλέπει στο καλώς εννοούμενο συμφέρον του ανθρώπου. Τέτοιες λογικές προτάσεις μπορεί να είναι π.χ. όλες οι επιστημονικές, πολιτικές, θρησκευτικές, ηθικές αξίες που προάγουν τον άνθρωπο.

Κριτική 

1. Δεν υπάρχει ομοφωνία για το τι συμφέρει όλους τους ανθρώπους.
2. Υπάρχουν επιστημονικά πορίσματα διαμορφωμένα σ΄ ένα κλίμα που δεν μπορεί να συνυπάρξει με την κοινωνία.

Κριτική όλων των θεωριών

Κάθε κριτική που προσπαθεί να ερμηνεύσει την αλήθεια, έχει σημεία που δείχνουν την αδυναμία της. Ίσως η ανθρώπινη σκέψη να έχει πολλές και περίπλοκες λειτουργίες που δεν μπορούν να ερμηνευτούν μονοδιάστατα. Ίσως μέσα από μια διαδικασία που θα είναι ευέλικτη και ευπροσάρμοστη στις συνεχείς πολιτισμικές αλλαγές θα μπορούσε να διερευνήσει την αλήθεια.

Κεφ. 2 – Ενότητα  4

Λογική και φιλοσοφία

Η διατύπωση λογικών προτάσεων και η διαβεβαίωση για την αλήθεια ή το ψεύδος τους μπορεί να γίνει με βάση λογικούς κανόνες. Το σύνολο των λογικών κανόνων αποτελεί τη λογική. Ο Αριστοτέλης πρώτος δημιούργησε με συστηματικό τρόπο ένα σύνολο λογικών κανόνων συνδυάζοντας μεταξύ τους έννοιες και στη συνέχεια οι στωικοί συνδυάζοντας μεταξύ τους λογικές προτάσεις. Σήμερα η φιλοσοφία των μαθηματικών έχει καταρτήσει ένα λογικό σύστημα αντικαθιστώντας λέξεις με μαθηματικά σύμβολα. Με συνδυασμούς συμβόλων αποφαινόμαστε για την αλήθεια ή το ψεύδος μια λογικής πρότασης.

Λόγος και λογική

Α) Λόγος είναι η γλωσσική έκφραση και γλωσσική διατύπωση νοημάτων

Β) Λόγος είναι η λογική και αιτιολογημένη σκέψη

Γ) Λογική είναι η επιστήμη που μελετά τους νόμους με τους οποίους η σκέψη στοχάζεται

Δ) Λογική είναι η μελέτη της διαδικασίας με την οποία η σκέψη οδηγείται σε έγκυρα συμπεράσματα

Σύντομη ιστορική αναδρομή

Κλασική Αθήνα: το δικαίωμα ελεύθερης έκφρασης με διατύπωση επιχειρημάτων

Σοφιστές: η γλώσσα μπορεί με επιχειρήματα λογικά ή λογικοφανή να διαπιστώσει την αλήθεια ή το ψέμα εξίσου καλά. Αυτό οδήγησε σε αμφισβήτηση της αντικειμενικής αλήθειας. Ο Αριστοτέλης μελέτησε τους κανόνες με τους οποίους ένα επιχείρημα φαίνεται λογικό και αποδεκτό και το διέκρινε από το λογικοφανές και παραπλανητικό.    Στο έργο του «Όργανον» εκφράζει τη γνώμη ότι η λογική μας δίνει τους κανόνες, το «όργανο» του ορθώς.

Το αριστοτελικό επιχείρημα τυποποιημένο

Α=Β και Γ=Α άρα Γ=Β π.χ. Δέντρα = οργανισμοί και Μηλιά = Δέντρο άρα Μηλιά = οργανισμός

Ο Στωικός Χρύσιππος συνδύασε λογικά όχι έννοιες αλλά λογικές προτάσεις.

20^ος αιώνας: ανάπτυξη μαθηματικής σκέψης, διατύπωση της λογικής ως κανόνα και έκφρασή της με μαθηματικά σύμβολα. Μόνο στη γλώσσα των Μαθηματικών συμβόλων νοείται σαν κοινό μέσο για όλους τους ανθρώπους. Άρα η λογική γλώσσα των Μαθηματικών μπορεί να γίνει ένα λογικό εργαλείο για τη διατύπωση λογικών διανοημάτων κατανοητών απ΄ όλους ανεξάρτητα από τη γλώσσα που χρησιμοποιεί.

Κεφ. 2 – Ενότητα  5

Αριστοτελική λογική

Κατά τον Αριστοτέλη προκειμένου να διατυπώσουμε μια κριτική/άποψη για την αλήθεια ή το ψεύδος μιας πρότασης χρειάζεται ν΄ ακολουθήσουμε ορισμένους τυποποιημένους κανόνες.

Ορισμός της έννοιας

Α) Το πλάτος που περιλαμβάνει όλες τις υποενότητες που ανήκουν στη βασική έννοια, π.χ. Ευρώπη - «Ευρωπαίος» , υποενότητες: Έλληνες, Γάλλοι, Βρετανοί, Ιταλοί κ.λπ.

Β) Το βάθος, περιλαμβάνει όλα τα χαρακτηριστικά γνωρίσματα που προσδιορίζουν ή διαφοροποιούν μια έννοια από μια άλλη, π.χ. Ευρωπαίος «κάτοικος συγκεκριμένης ηπείρου», «αποδοχή συγκεκριμένου πολιτισμού και αξιών» κ.λπ.

Διαίρεση των εννοιών κατά το πλάτος τους

α. Υπάλληλες, όταν το πλάτος της μιας είναι ευρύτερο από το πλάτος της άλλης, π.χ. Ευρωπαίος-Έλληνας

β. Επαλάσσουσες, όταν το πλάτος τους συμπίπτει ή ταυτίζεται κατά ένα μόνο μέρος, π.χ. Έλληνες, Καθολικοί (μερικοί είναι, μερικοί δεν είναι)

γ. Επάλληλες, όταν το πλάτος τους συμπίπτει απόλυτα, π.χ. μορφωμένος – καλλιεργημένος

δ. Παράλληλες, όταν είναι εντελώς διαφορετικές, π.χ. Χριστιανοί – Άθεοι

Διαίρεση των εννοιών κατά βάθος

α. Αντίθετες, όταν βρίσκονται στα άκρα δύο αντίθετων εννοιών και μεταξύ τους υπάρχουν και άλλες έννοιες, π.χ. Αν κάποιος δεν έχει χαρακτηριστικά Έλληνα, δεν είναι απαραίτητα Ιταλός.

β. Αντιφατικές, όταν τα χαρακτηριστικά της μιας, αναιρούν τα χαρακτηριστικά της άλλης, π.χ. ελευθερία – δουλεία

Συσχετισμός των εννοιών κατά το βάθος και το πλάτος τους

Α. Προσεχές γένος και προσεχές είδος δύο εννοιών. Ταξινομούμε τις υποέννοιες που αποτελούν το βάθος ή τα γνωρίσματα μιας βασικής έννοιας ως προς το πλάτος της, δηλ. τις βάζουμε σε μια κλίμακα με ανώτερη την ευρύτερη ή γενικότερη έννοια. Αν συγκριθούν θα διαπιστώσουμε ότι η άμεσα προηγούμενη είναι γενικότερη κατά το πλάτος και λέγεται προσεχές γένος, ενώ η επόμενη είναι στενότερη και λέγεται προσεχές είδος.

Β. Ειδοποιός διαφορά. Το προσεχές γένος από το προσεχές είδος διαφέρουν κατά ένα γνώρισμα που κάνει τη διαφορά.

Προτάσεις 

Λογική πρόταση είναι ο συνδυασμός δύο εννοιών η μία από τις οποίες αποδίδεται ως γνώρισμα στην άλλη. Με αυτόν τον τρόπο μπορούμε ν΄αναγνωρίσουμε αν μια πρόταση είναι αληθής ή ψευδής.

Διαίρεση των λογικών προτάσεων

Α. Καταφατικές και αποφατικές/αρνητικές προτάσεις, π.χ. Οι νέοι είναι ιδεολόγοι / Οι νέοι δεν είναι ιδεολόγοι

Β. Καθολικές και μερικές προτάσεις: Οι νέοι είναι επαναστάτες/ Μερικοί νέοι είναι επαναστάτες

Γ. Ατομικές, π.χ. Το σύμπαν είναι απέραντο, Ο φίλος μου είναι μουσικός

Δ. Αντίθετες κρίνονται δύο προτάσεις που μαζί ταυτόχρονα δεν μπορεί να είναι αληθινές, π.χ. Κάθε Έλληνας είναι μορφωμένος, Κανένας Έλληνας δεν είναι μορφωμένος

Ε. Συμπληρωματικές, π.χ. Μερικοί Έλληνες είναι μορφωμένοι, μερικοί δεν είναι

Στ. Αντιφατικές: Μερικοί Έλληνες είναι μορφωμένοι/ Κανένας Έλληνας δεν είναι μορφωμένος

Συλλογισμοί

Συλλογισμός είναι μια διαδικασία εξαγωγής ενός λογικού συμπεράσματος συνδυάζοντας βασικές έννοιες που ανήκουν σε δύο λογικές προτάσεις με βάση μια κοινή και στις δύο προτάσεις έννοια. Αυτή η ενδιάμεση έννοια θα λειτουργήσει ως συνδετικός κρίκος. Η άποψη που διαπιστώνουμε είναι το συμπέρασμα. Αυτό προκύπτει από μια λογική διεργασία συνδυασμού δύο λογικών προτάσεων.

Κεφ. 3 – Ενότητα 1

Το ερώτημα για τη δυνατότητα της γνώσης

Ο βασικός προβληματισμός σχετικά με τη γνώση αναφέρεται στη δυνατότητα του ανθρώπινου νου να γνωρίζει την εξωτερική αντικειμενική πραγατικότητα.

Μορφές του σκεπτικισμού

1.α) Αμφισβήτηση της δυνατότητας γνώσης και επιδίωξη της αταραξίας (Αρχαίος σκεπτικισμός)

Πύρρων (365-275 π.Χ.): Η γνώση της πραγματικότητας είναι ανέφικτη, διότι για κάθε θέμα υπάρχουν δύο αντίθετες αλλά ισοδύναμες απόψεις. Τα κριτήρια του Πύρρωνα και των μαθητών του παραδίδει ο Σέξτος ο εμπειρικός και είναι:

α) η συναισθηματική κατάσταση, β) η απόσταση και οπτική των πραγμάτων, γ) διαφορετικές κοινωνικές αξίες

1.β) Νεότερες μορφές: Ακραία μεθοδολογική αμφιβολία: υπάρχει κάτι που δεν μπορώ ν΄ αμφιβάλλω

Ντεκάρτ: α) Οι αισθήσεις μας απατούν, β) οι θρησκευτικές πεποιθήσεις αμφισβητούνται, γ) οι μαθηματικές πεποιθήσεις στην πραγματικότητα δεν είναι σταθερές, δ) τα όνειρα είναι μια αυταπάτη. Άρα τίποτα δεν είναι σταθερό. Μόνο η σκέψη και ο νους μας παρέχουν την αμφιβολία.

Ο Θεός υπάρχει σαν τελειότητα μόνο στο νου μας.

Κριτική των θεωριών του Ντεκάρτ

α) Η ιδέα της τελειότητας ενδέχεται να είναι δημιούργημα της ανθρώπινης σκέψης

β) Επειδή σκεπτόμαστε μια έννοια δε σημαίνει ότι αυτή μετατρέπεται σε ύπαρξη

γ) Δε δίνει απάντηση αν υπάρχει ο φυσικός κόσμος

δ) Δε δίνει απάντηση αν οι ιδέες μας είναι αληθινές ή ψευδαίσθηση

1.γ) Ο σκεπτικισμός ως αποτέλεσμα μια ορισμένης θεώρησης βασικών στοιχείων της γνώσης

Χιουμ: α) Η γνώση του κόσμου προέρχεται από τις αισθήσεις μας, β) Οι αισθήσεις δημιουργούν παραστάσεις και δεν έχουμε μια ενιαία εικόνα, γ) Εσωτερικότητα και εξωτερικότητα είναι δύο διαφορετικές καταστάσεις, δ) Η χρονική σειρά των γεγονότων δεν είναι πάντα λογική, ε) Η διαδοχή των πραγμάτων δε δημιουργεί ένα φυσικό νόμο. Επομένως  αποκλείει τη δυνατότητα γνώσης .

Κριτική του σκεπτικισμού

1. Ο κοινός νους διαψεύδει τους σκεπτικιστές
2. Όταν ο ανθρώπινος νους ωριμάσει δίνει τις απαντήσει και αποδυναμώνει τους σκεπτικιστές
3. Δεν έχουν επιχειρήματα να στηρίξουν τις απόψεις τους
4. Τα κριτήρια των σκεπτικιστών είναι άκαιρα ή και άχρηστα.

Κεφ. 3 – Ενότητα 2

Το πρόβλημα του ορισμού της γνώσης

Δυσκολίες κατά τη διερεύνηση της έννοιας γνώση

Είδη γνώσης: α) Πρακτική, όπως η γνώση κάποιας δεξιότητας, β) Άμεση, που μας δίνουν οι αισθήσεις, γ) Προτασιακή, π.χ. ορισμοί μαθηματικών, δ) Ιστορική.

Τη Φιλοσοφία ενδιαφέρει η προτασιακή γνώση, αυτό δηλαδή που διατυπώνεται σε μια λογική πρόταση αναζητώντας την αλήθεια ή το ψεύδος

Ορισμός Προτασιακής γνώσης

Πλάτωνας: Γνώση: Δόξα αληθής μετά λόγου, η πεποίθηση να δικαιολογήσουμε την αλήθεια.

Δεν υπάρχει όμως συμφωνία στα κριτήρια ώστε να μπορούμε να ορίσουμε τη γνώση.

1.2α) Αναζήτηση στερεών θεμελίων

Υπάρχουν κάποιες βασικές και πρωταρχικές πεποιθήσεις που αποδεχόμαστε χωρίς αποδείξεις. Οι ορθολογιστές πίστευαν στη συνεχή αμφιβολία μέχρι να φτάσουμε στην τελική γνώση. Οι εμπειριστές θεωρούσαν κάποια στοιχειώδη δεδομένα. 

Ο Αριστοτέλης : Επαγωγική μέθοδος: για να ερμηνεύσουμε μια γενική θέση. Σκοπός είναι να μη φτάσουμε στην αντίφαση. Η θεωρία αυτή ονομάζεται θεμελιωτισμός.

1.2β) Διαμόρφωση ενός δικτύου πληροφοριών με επαρκή συνοχή.

Δεν είναι απαραίτητη η ιεράρχηση των πεποιθήσεών μας. Αλλά γενικά να κυριαρχήσει η πεποίθηση ότι «το σύμπαν κυβερνά μια σειρά από νόμους». Αυτή η σειρά μπορεί να τροποποιηθεί ή και ν΄ αλλάξει ριζικά. Τότε όλο το δίκτυο πεποιθήσεών μας αλλάζει. Η θεωρία ονομάζεται συνεκτικισμός, επειδή βασίζεται στη συνοχή, στην ουσία όμως η θεωρία:

α) Είναι κατασκεύασμα λογικής αποκομμένο από τη ζωντανή πραγματικότητα

β) Οι αξίες και οι αρχές ιεραρχούνται διαφορετικά σε κάθε άνθρωπο

γ) Κρίνοντας κυκλικά για να εξάγουμε ένα συμπέρασμα μπορεί να οδηγηθούμε σε αδιέξοδο

δ) Η αλήθεια διαμορφώνεται από την οπτική που το εξετάζουμε, π.χ. θρησκευτική, πολιτική

1.2γ) Αξιόπιστες διαδικασίες απόκτησης και διαμόρφωσης πεποιθήσεων

1. Αν πιστεύουμε ότι οι αισθήσεις μας απατούν θέλουμε χρήση και άλλων επιστημών

2. Μπορούμε να συνεχίσουμε να πιστεύουμε ότι κάποιες από τις αξίες μας είναι μοναδικές

3. Όλες οι γνώσεις δεν είναι αδιάψευστες, απαιτούν συνεχείς επαληθεύσεις

4. Η αναζήτηση πρέπει να γίνεται σε πράγματα που ενδιαφέρουν τον άνθρωπο και όχι θεωρίες

Κεφ. 3 – Ενότητα 3

Θεωρίες για τη πηγή της γνώσης

Ορθολογισμός (ρασιοναλισμός): Υπάρχουν μέσα στο νου του ανθρώπου πράγματα πριν την εμπειρία. Η συνέχεια της επαφής με τα πράγματα παρέχει εμπειρία και γνώση. Άρα πηγή της γνώσης είναι ο ορθός λόγος. 

α) Πλάτων: Πηγή της γνώσης η ψυχή. Ενσαρκωμένη προσπαθεί να θυμηθεί με τη βοήθεια των μαθηματικών.

β) Ντεκάρτ: Πηγή γνώσης ο ορθός λόγος. Υπάρχουν γνώσεις βασικές που όμως πρέπει να ξαναδούμε μέσα από μια διαδικασία αμφισβήτησης.

γ) Σπινόζα: Πηγή της γνώσης ο νους που είναι εφοδιασμένος με έμφυτες και λογικές αρχές. Νόηση και ύλη αλληλοκατανοούνται.

δ) Λάιμπνιτς: Πηγή της γνώσης ο νους και ο Θεός που έδωσε έμφυτες ιδέες και λογικές αρχές. Η σύνδεση των ιδεών μπορεί να γίνει αν βρίσκονται σε αρμονία με το Θεό.

ε) Χέγκελ: Πηγή της γνώσης ο ορθός λόγος. Δεν μπορούμε να κατανοήσουμε την πραγματικότητα αλλά την εξέλιξή της.

Εμπειρισμός: Η γνώση δεν έρχεται μέσα από έμφυτες ιδέες θεϊκής ή άλλης προέλευσης αλλά μέσω των αισθήσεων

α) Αριστοτέλης: Οι αισθήσεις μας μάς προμηθεύουν μ΄ ένα αισθητικό υλικό. Ο νους έχει τη δυνατότητα να επεξεργάζεται το υλικό, ν΄ αφαιρεί τα διαφοροποιητικά στοιχεία, εντοπίζει τα κοινά και να καταλήγει σε γενικές αρχές.

β) Μπέικον Φ. : Υπάρχουν ιδέες που όμως δημιουργήθηκαν με τις αισθήσεις και δεν είναι έμφυτες.

γ) Τζον Λοκ: Πηγή της γνώσης είναι η εξωτερική πραγματικότητα. Ο νους είναι άγραφη πλάκα (tabula rasa). Συνδυασμός εσωτερικών σκέψεων και εξωτερικών εμπειριών επιτρέπει να καταλάβουμε περισσότερο πολύπλοκες έννοιες.

δ) Μπέρκλεϋ: Πηγή γνώσης είναι το συγκεκριμένο νοούν υποκείμενο. Η γενική παράσταση της έννοιας αν αφαιρέσουμε κάποια πράγματα μας δίνει την καθαρή εικόνα της έννοιας.

ε) Hume: Πηγή της γνώσης είναι οι θεμελιακές και πρωταρχικές εντυπώσεις μέσω των αισθήσεων. 

Η ανάγκη μιας σύνθετης προσέγγισης (Kant)

Ανάμεσα στον ορθολογισμό και τον εμπειρισμό έπρεπε να υπάρξει μια «γέφυρα» Ο Kant είπε ότι ο νους/σκέψη με τις έμφυτες ιδέες μετατρέπει το υλικό σε παραστάσεις που ονομάζει «εποπτείες». Με όλη τη διαδικασία συνεχούς μετατροπής αισθητικού υλικού σε αντιληπτικό υλικό και αυτό σε νοητό γίνεται κατανοητή η γνώση.

Κεφ. 3 – Ενότητα 4

Το αντικείμενο της γνώσης

Μεταφυσικά ερωτήματα σχετικά με τα αντικείμενα της γνώσης

Ποια είναι τα αντικείμενα που θέλουμε να μάθουμε

1. Ιδεαλισμός: Δεν υπάρχει εξωτερική πραγματικότητα ανεξάρτητη από τον ανθρώπινο νου. Ο νους την κατασκευάζει.
2. α) Υποκειμενικός ιδεαλισμός: Αν η ανθρώπινη σκέψη πάψει να λειτουργεί, η εξωτερική πραγματικότητα εμφανίζεται ως άτακτες χαοτικές εικόνες.

Εκπρόσωποι: Ντεκάρτ, Σπινόζα, Λάιμπνιτς, Μπέρκλεϋ

1. β) Υπερβατικός ιδεαλισμός του Kant: Πρόκειται για σύνθεση ιδεαλισμού και ρεαλισμού. Ο νους επεξεργάζεται το υλικό των αισθήσεων και το μετατρέπει σε εικόνες.

2.  Ρεαλισμός: Υπάρχει ένας κόσμος πραγμάτων, μια εξωτερική πραγματικότητα που υφίστανται ανεξάρτητα από την ανθρώπινη νόηση.

Εκπρόσωποι: Λοκ, Χιουμ

Κεφ. 4 – Ενότητα 1

Φιλοσοφία, γνώση και επιστήμη

Η ανάπτυξη της επιστήμης

Η επιστήμη και η έρευνα μας παρέχουν μια έγκυρη γνώση για την κατανόηση του κόσμου, μέσα από την εφαρμογή επιστημονικών πορισμάτων και τεχνολογίας.

Ερωτήματα της φιλοσοφίας της επιστήμης

1. Πώς κρίνεται η χρησιμότητα κάθε γνώσης
2. Πώς κρίνεται ως έγκυρη μια επιστημονική γνώση
3. Είναι δυνατόν να έχουμε μια συνολική εικόνα επιστήμης/γνώσης και πραγματικότητας

Σχέση Επιστήμης και Φιλοσοφίας

Α. Η επιστήμη γεννήθηκε μαζί με τη φιλοσοφία. Ερωτήματα που έπρεπε ν΄ απαντηθούν

Β. Η εξέλιξη των επιστημών τις αυτονομούν από τη φιλοσοφία

Γ) Σήμερα η φιλοσοφία θέτει ερωτήματα σε κάθε επιστήμη χωριστά για τις μεθόδους και τους στόχους της σε σχέση με τον άνθρωπο

Η γνώση ως επιστημονική γνώση

Η φιλοσοφία στον κλάδο της γνωσιολογίας ασχολείται με τον ορισμό, την πηγή και το αντικείμενο της γνώσης. Έτσι το πρώτο ερώτημα που δημιουργείται είναι αν η γνώση μπορεί ν΄ αποκτηθεί εξ ολοκλήρου από την επιστήμη άρα δε χρειαζόμαστε τη φιλοσοφία.

Δεύτερο ερώτημα είναι πόσο ασφαλές είναι το κριτήριο στην επιστημονική έρευνα. Η φιλοσοφία επανέρχεται στον ελεγκτικό της ρόλο και ρωτάει ποια μέθοδος είναι αυθεντική και πώς κρίνεται η εγκυρότητα της παρατήρησης και της οργάνωσης ενός πειράματος όταν όλα αυτά έχουν πιθανότητα σφάλματος.

Κεφ. 4 – Ενότητα 2

Η επίδραση του εμπειρισμού

Επιστημονική είναι η θεωρία που επιτρέπει τον εμπειρικό ως έλεγχο

1. Μέθοδος και διαδικασία ελέγχου ενός επιστημονικού πειράματος
2. Με την ολοκλήρωση ενός πειράματος η φιλοσοφία της επιστήμης, ο εμπειρισμός αναζητά το βαθμό της αντικειμενικότητας αυτού ή  και άλλων πειραμάτων

Ο εμπειρικός έλεγχος ως δυνατότητα επαλήθευσης

Η διαδικασία παρατήρησης ενός πειράματος και ειδικά στα βήματά του ονομάζεται επαγωγική μέθοδος ή διαδικασία. Αν δηλαδή μια διαδικασία επαληθεύεται ή διαψεύδεται.

α) Εμπειριστές και ειδικά ο Χιουμ: ζητούν μεγάλο αριθμό πειραμάτων για επαλήθευση. Δεν μπορούμε όμως να μιλάμε για καθολική αλήθεια αλλά για ενδεικτική ή πιθανή.

β) Ρ. Κάρναπ: Η  ενδεικτική αν όχι καθολική επαλήθευση είναι επιστημονικά αποδεκτή και μπορεί να οδηγήσει στη διατύπωση γενικών καθολικών πεποιθήσεων ή νόμων.

Ο εμπειρικός έλεγχος ως δυνατότητα διάψευσης

Κατά τον Καρλ Πόπερ υπάρχει μια ασυμμετρία ανάμεσα στην επαλήθευση και τη διάψευση. Επομένως μια θεωρία ή υπόθεση είναι επιστημονική, αν μπορεί να διαψευστεί. Όσο δεν υπάρχει διάψευση μια θεωρία αντέχει. Όταν καταρρεύσει μια άλλη θεωρία την αντικαθιστά.

Κεφ. 4 – Ενότητα 3

Τι πρέπει να είναι η επιστήμη ή τι είναι;

Η αλλαγή θεωριών

Α. Λογικός θετικισμός για την επαλήθευση και αλλαγή θεωριών

Λογικοί θετικιστές: νόμο τα μαθηματικά αποδίδουν την αλήθεια. Παρατήρηση και πείραμα για την επαλήθευση της αρχικής υπόθεσης.

Κριτική θετικιστικής άποψης

α. Η παρατήρηση εξαρτάται από την προϋπάρχουσα θεωρητική γνώση

β. Η οργάνωση ενός πειράματος βασίζεται κι αυτό σε προϋπάρχουσες θεωρητικές γνώσεις.

Συμπερασματικά: φαίνεται να μην υπάρχουν αντικειμενικές και ανεξάρτητες από την επιστημονική θεωρία και πειράματα. Παρατήρηση και πειράματα ξεκινούν από μια θεωρία.

Β. Άλλες απόψεις για την αλλαγή των επιστημονικών θεωριών και εξέλιξη της επιστήμης. 

Όταν αλλάζει μια επιστημονική θεωρία, αλλάζει και η οπτική γωνία μέσα από την οποία βλέπουμε τον κόσμο. 

Πώς μπορούμε να διακρίνουμε τι είναι σωστό;

1. Απάντηση Πόπερ: τα κριτήρια με τα οποία αλλάζουμε μια θεωρία και μαζί ο τρόπος που βλέπουμε τα πράγματα είναι όταν αυτή διαψευσθεί και τότε αυτή η θεωρία αντικαθίσταται.
2. Απάντηση Τόμας Κουν: κάθε εποχή έχει μια κυρίαρχη θεωρία, αν αυτή διαψευσθεί τότε παρουσιάζεται κρίση, δεν την αντικαθιστούν άμεσα, όμως έρχονται νέες ιδέες (επανάσταση) και αντικαθίσταται με υιοθέτηση νέας θεωρίας.

Η νέα θεωρία δε συγκρίνεται με την παλιά, έχουν πεισθεί για την αξία της.

Κριτική: α) Η θεωρία κάθε φορά κρίνεται όχι από την ορθότητα αλλά τα κριτήρια της εποχής.

            β) Η νέα θεωρία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί καλύτερη αφού είναι ασύμμετρη.

Επιστημονικά πειράματα και συμβατότητα θεωριών

Α. Ίμρε Λάκατος: υπάρχει ιστορική συνέχεια από τη μια θεωρία στην άλλη

Β. Π. Φεγεράμπεντ: δεν υπάρχει συνέχεια στις επιστημονικές θεωρίες ούτε μέτρο σύγκρισης. Ο «μεθοδολογικός αναρχισμός» δηλαδή να υπάρχουν πολλές αντικρουόμενες απόψεις είναι υγιές φαινόμενο.

Κεφ. 4 – Ενότητα 4

Επιστήμη, Τεχνική, Τεχνολογία

Η φιλοσοφία της τεχνολογίας

Τεχνική: ο τρόπος/το μέσο κατασκευής εργαλείων/αντικειμένων.

Τεχνολογία: το σύνολο των τεχνικών μέσων για την αντιμετώπιση προκαθορισμένου στόχου. Η ευημερία των ανθρώπων στα πλαίσια της κοινωνικής πραγματικότητας. Τα διάφορα ερωτήματα που τίθενται σχετικά με την τεχνολογία ονομάζονται Φιλοσοφία της τεχνολογίας.

Επιστήμη και τεχνολογία

Διάκριση φυσικού και τεχνικού αντικειμένου/κατασκευάσματος

Φυσικό αντικείμενο : υπάρχει ανεξάρτητα της βούλησης του ανθρώπου.

Τεχνητό αντικείμενο: υπάρχει γιατί το κατασκεύασε ο άνθρωπος.

Α. α) Μεθοδολογία της κατασκευής: 1. Σχεδιασμός, 2. Κατασκευή

    β) Αξιοποίηση της κατασκευής: όταν κάτι έχει κατασκευαστεί ονομάζεται εφεύρεση, ενώ στη    φυσική επιστήμη η νέα γνώση λέγεται ανακάλυψη.

Β. Επιστήμη: α) Μεθοδολογία: φυσικό αντικείμενο – περιγραφή – γνώση

                  β) Αξιολόγηση της γνώσης: επαλήθευση πόσο η περιγραφή αντιστοιχεί στην πραγματικότητα

Γ. Επιστήμη και Τεχνολογία

α) Η τεχνολογική πραγματικότητα σχεδιάζεται βάση της θεωρίας

β) Το επιθυμητό αποτέλεσμα ενός πειράματος εξαρτάται και αξιολογείται σε μεγάλο βαθμό, από τον τρόπο σχεδιασμού του.

Τεχνολογία και αξίες

Παρά τις δυνατότητες της τεχνολογίας, εξαιτίας του ανθρωποκεντρικού στόχου της, αυτή θα κινηθεί βάση των αξιών που πιστεύει αυτή η κοινωνία.

Κεφ. 5 – Ενότητα 1

Εισαγωγή στη Μεταφυσική

Ο όρος Μεταφυσική και η έννοιά του

Η λέξη «Μεταφυσική» πλάστηκε από μελετητές του Αριστοτέλη που κατέταξε ένα σύνολο έργων του, αμέσως μετά τα έργα με την επωνυμία «Τα φυσικά». Ο Αριστοτέλης ονόμασε τα έργα αυτά «Πρώτη φιλοσοφία».

Περιεχόμενο των έργων είναι οι απαντήσεις στο τι υπάρχει πέρα από την ορατή πραγματικότητα. Επειδή το μεγαλύτερο μέρος της μεταφυσικής ασχολείται με το ον ονομάστηκε και οντολογία.

Μεταφυσική και γνωσιολογία

Όλα τα ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τη σύνδεση σώματος και ψυχής. Τι σημαίνει να θέτει κανείς ερωτήματα για το τι είναι το ον. Είναι η προσπάθεια ερμηνείας του ανθρώπου που ξεκινά από το αισθητό, συνεχίζει στο εννοιολογικό, ανακαλύπτει το νοητό ον και καταλήγει ή προσπαθεί να καταλήξει στο δημιουργό του όντος.

Ομοιότητες των όρων της Μεταφυσικής και της επιστήμης της Φυσικής

1. Μεταφυσική: ερωτήσεις για την ύπαρξη ως γενική έννοια και για θέματα πέρα από την αισθητή και εμπειρική φύση
2. Φυσική: ερωτήσεις για τους νόμους που ισχύουν στα όντα και ερωτήματα που περιέχουν πιθανότητες και σχετικότητα

Διαφορές Φυσικής και Μεταφυσικής

1. Φυσική: ερωτήσεις για την πραγματικότητα και εξάγει νόμους μέσα από τη μελέτη του γενικού στο ειδικό
2. Μεταφυσική: ερωτήματα που δεν μπορούν να επαληθευτούν και ασχολείται με το γενικό στο καθολικό

Κεφ. 5 – Ενότητα 2

Νους και σώμα – Δυϊστικές θεωρίες

Τι σημαίνει να έχει κανείς νου και συνειδητή εμπειρία

Υπάρχει ένας προβληματισμός αν οι εσωτερικές και εξωτερικές εμπειρίες έχουν σχέση μεταξύ τους. Πολλοί τις διέκριναν σε εμπειρίες ψυχής και εμπειρίες σώματος. Αυτό δημιουργεί τις θεωρίες του Δυϊσμού, μονισμού ή  ενισμού  και η θεωρία της ταυτότητας. Το πρόβλημα της σχέσης νου και σώματος (Δυϊσμός – θεωρία της αλληλεπίδρασης).

Δυϊσμός είναι η θεωρία σύμφωνα με την οποία ο άνθρωπος έχει δύο διακριτές υποστάσεις. Κύριος εκπρόσωπος ο Ντεκάρτ.

Θεωρία: οι δύο οντότητες, σώμα και ψυχή, βρίσκονται σε αλληλεξάρτηση και σύνδεση μεταξύ τους. Μέσω ενός αδένα, της υπόφυσης, εκτελούνται οι εντολές του πνεύματος.

Κριτική της θεωρίας

Δεν εξηγείται επαρκώς με ποιον τρόπο οι δύο τόσο αντίθετες υποστάσεις μπορούν να επικοινωνήσουν, αφού προέρχονται από διαφορετικούς κόσμους.

Κεφ. 5 – Ενότητα 3

Νους και σώμα – Μονιστικές θεωρίες

Μονισμός είναι η φιλοσοφική θεωρία όπου ο νους έχει μόνο μια υπόσταση. Η πνευματική μόνο υπόσταση υποστηρίζεται από τον ιδεαλισμό και η υλική μόνο υπόσταση υποστηρίζεται από τον υλισμό.

Ιδεαλισμός 

Υπάρχει μόνο το πνεύμα, ο νους υφίσταται ως έννοια για τον άνθρωπο και ο Θεός υφίσταται ως έννοια για το σύμπαν. Εκπρόσωπος της θεωρίας: Μπέρκλεϋ

Υλισμός

Η υφή, η ουσία και η βάση των όντων είτε πρόκειται για τον άνθρωπο είτε για όλα τ΄ άλλα όντα της φύσης είναι η ύλη. Με βάση αυτή τη θεωρία, δεν υπάρχει η διάκριση σώματος και ψυχής ούτε η διάκριση πνεύματος και ύλης ούτε η πίστη στην ύπαρξη ενός Θεού. Εκπρόσωποι: Δημόκριτος – Επίκουρος

Σύγχρονες μορφές υλισμού

α) Φυσικαλισμός ή θεωρία της ταυτότητας

β) Συμπεριφορισμός ή μπιχεβιορισμός (behaviour = συμπεριφορά)

Μέσα μας υπάρχει μια εσωτερική τάση για τη μορφή συμπεριφοράς και δράσης

γ) Θεωρία διπλής όψεως ή των δύο όψεων

Σπινόζα: υπάρχει μόνο μια φυσική οντότητα αλλά με δύο όψεις και εκδηλώσεις, τις πνευματικές και τις υλικές. Οι δυο οντότητες είναι ισοδύναμες.

δ) Λειτουργισμός: αυτό που ονομάζουμε πνεύμα, νου ή ψυχή είναι ένα μηχανικό σύνολο λειτουργιών με τις οποίες ο εγκέφαλος επεξεργάζεται τα δεδομένα και δίνει απαντήσεις.

Κεφ. 5 – Ενότητα 4

Το πρόβλημα της προσωπικής ταυτότητας

Την ενότητα του εσωτερικού μας κόσμου τη διασφαλίζει η ψυχή. Με άλλα λόγια ψυχή και σώμα αποτελούν την ταυτότητά μας ή το εγώ.

Απαντήσεις από τους ιδεαλιστές ή υλιστές

1. Η ταυτότητά μας συνίσταται στο ότι έχουμε στη διάρκεια της ζωής μας το ίδιο σώμα
2. Η ταυτότητά μας διασφαλίζεται όσο έχουμε τον ίδιο εγκέφαλο
3. Διασφαλίζεται και από την ψυχή που επιβιώνει μετά το θάνατο του εγκεφάλου
4. Συνιστά  η συνέχεια της μνήμης μέσα από την ατομική μας ιστορία
5. Οι κατάλληλες συνδεδεμένες αναμνήσεις θα μπορούσαν να μεταφερθούν με μηχανικό τρόπο
6. Υπάρχει το ερώτημα μήπως υπάρχει και άλλος ανεξάρτητος φορέας όπως η ψυχή.

Γενικά σήμερα πιστεύουμε ότι η προσωπική ταυτότητα διαμορφώνεται σταδιακά στη ζωή του ανθρώπου με βάση υποκειμενικά και εξωτερικά αντικειμενικά κριτήρια.

Κεφ. 5 – Ενότητα 5

Τεχνητή νοημοσύνη

Προβληματισμός για τη σχέση νου και μηχανής

Το πρόβλημα είναι κατά πόσο η νοημοσύνη που προέρχεται μέσα από τεχνικά κατασκευάσματα του ανθρώπου μπορεί να θεωρηθεί ανώτερη από τον ίδιο τον άνθρωπο.  Και αν δεν μπορούμε να μιλάμε για τεχνητή νοημοσύνη μπορούμε να  μιλάμε για άνθρωπο υπολογιστή;

Ο Αριστοτέλης όριζε τον άνθρωπο ως «έλλογο ον» , δηλαδή ον με νοημοσύνη.

Με τον όρο νοημοσύνη εννοούμε ένα σύνολο ανθρώπινων ικανοτήτων που εστιάζονται κυρίως στον ανθρώπινο εγκέφαλο.

Προβληματισμοί που δημιουργούνται

1. Μπορεί η μηχανή να συγκριθεί με τον άνθρωπο;
2. Μπορεί η ανθρώπινη ψυχή  ν΄ αποδοθεί μηχανικά;
3. Ο ρόλος της ανθρώπινης αυτοσυνειδησίας
4. Η ηθική συνείδηση ως ελεύθερη βούληση και αισθητική συγκίνηση
5. Κριτική ικανότητα
6. Ανώτερα συναισθήματα

Συμπερασματικά: Οι ψυχικές λειτουργίες δεν αντικαθίστανται.

Κεφ. 6 – Ενότητα 1

Αναζήτηση κριτηρίου ηθικής ορθότητας

Η ηθική ως φιλοσοφικός κλάδος ασχολείται με θέματα ορθής συμπεριφοράς των ανθρώπων μέσα στην κοινωνία, μ΄ αυτό που πρέπει ή δεν πρέπει να γίνεται. 

Ωφελιμισμός: μια πράξη είναι ηθικά ορθή όταν τ΄ αποτελέσματά της ωφελούν το μεγαλύτερο μέρος του κοινωνικού συνόλου, σε σχέση με μια άλλη πράξη που θα ωφελούσε λιγότερους.

Κριτική του ωφελιμισμού: 

1. Δεν μετράμε εκ των προτέρων αν μια πράξη ωφελεί πολλούς ή όχι
2. Η ωφέλεια που θα προκύψει από μια πράξη δεν είναι αριθμητικό ποσό
3. Η ωφέλεια, η ευτυχία είναι υποκειμενικές έννοιες και υπάρχουν διαφορετικές γνώμες γι΄ αυτές
4. Αν αποβλέπουμε στη μεγαλύτερη ωφέλεια της κοινωνίας πορεί να φτάσουμε στο «ο σκοπός αγιάζει τα μέσα»
5. Αν επιθυμούμε την ωφέλεια των περισσότερων, αδιαφορούμε για τη δυστυχία κάποιων άλλων.

Κατηγορηματική προσταγή (Kant): όλα πρέπει να έχουν σαν βάση τη λογική. Καθολικούς κανόνες που θα ισχύουν για όλα τα άτομα κάθε στιγμή. Κατηγορηματική = απόλυτη. Προσταγή = καθήκον ή Καθολικός ηθικός νόμος

Αν όλοι οι άνθρωποι πράττουν σύμφωνα με τον εσωτερικό και λογικό αλλά καθολικό νόμο, τ΄ αποτελέσματα θα είναι ηθικά και ορθά για τους ίδιους και τους άλλους.

Ο εσωτερικός νόμος θα μας δίνει την ελευθερία να κάνουμε μια συγκεκριμένη πράξη, ενώ δε θα μας δίνει την ελευθερία να κάνουμε μια άλλη. Άρα ο εσωτερικός νόμος καθορίζει τα όρια της ελευθερίας και τα διαχωρίζει από την αναρχία και την ασυδοσία.

Όταν γνωρίζουμε και αποδεχόμαστε τα όρια της ελευθερίας σεβόμαστε τους άλλους.

Αν σεβόμαστε τους άλλους σεβόμαστε τον εαυτό μας.

Δεν είναι λογικό να κάνουμε πράξεις που θα δημιουργούν προβλήματα στην κοινωνία μας.

Κριτική: 

1. Στην θεωρία υπάρχει η απόλυτη λογική, απουσιάζει όμως το συναίσθημα
2. Δύσκαμπτη θεωρία που δεν αφήνει περιθώρια κάποιοι να μην ενδιαφέρονται για το ηθικό μέρος

Οι ηθικές αρετές: οι εξαιρετικές ικανότητες του ανθρώπινου χαρακτήρα να επιλέγει τη σωστή πράξη. Συνδυασμός των εσωτερικών καλών ιδιοτήτων με κατάλληλη εκπαίδευση.

Σημαντικότερη αρετή η Μεσότητα-Μέτρο (Αριστοτέλης). Ευδαιμονία: η συνολική ανάπτυξη όλων των θετικών ιδιοτήτων του ανθρώπινου χαρακτήρα που κατευθύνονται στην αρετή.

Κριτική: 

1. Κάθε εποχή έχει αξίες και ιδανικά. Δεν είναι όλες όπως της εποχή του Αριστοτέλη
2. Η έννοια του Μέτρου δεν αποκτάται απ΄ όλους τους ανθρώπους (Ο Αριστοτέλης απέκλειε δούλους ή γυναίκες)
3. Θα πρέπει η αρετή να συνδέεται με τη θεωρία του Kant που αποδέχεται την ύπαρξη ενός ανώτερου νόμου

Κεφ. 6 – Ενότητα 2

Απορίες και εντάσεις για τη δυνατότητα ηθικής σκέψης και πράξης

Στο μάθημα αυτό διατυπώνεται ο προβληματισμός κατά πόσο είναι δυνατόν να διατυπώσουμε κρίσεις σχετικές με τις ανθρώπινες αξίες που κρίνονται ηθικές ή μη.

α) Πώς κρίνεται μια άποψη για να χαρακτηριστεί ηθική ή μη; Είναι θέμα υποκειμενικό

β) Οι ηθικές κρίσεις είναι διαφορετικές, ανάλογα με την εποχή και τις αξίες πολιτισμού μιας κοινωνίας

γ) Η ηθική συμπεριφορά ικανοποιεί τον εγωισμό μας

δ) Η ηθική πράξη απαιτεί ελευθερία

ε) Αν ισχύουν αυτοί οι προβληματισμοί δε χρειάζεται η ηθική

Κριτική: 

1. Υπάρχουν ηθικές αξίες κοινές σε όλους που δε χαρακτηρίζονται υποκειμενικές
2. Όλοι οι άνθρωποι άσχετα από συναισθήματα έχουν στοιχειώδη ευαισθησία προς τους άλλους.

Σχετικισμός: Δεν υπάρχουν ηθικές αξίες ή αρχές καθολικά αποδεκτές. Κάθε πολιτισμός έχει τις δικές του. Κάθε εποχή έχει τα δικά της κριτήρια.

Κριτική: 

α) Οι ηθικές αξίες όσο κι αν διαφέρουν εξακολουθούν να υπάρχουν σε κάθε εποχή

β) Σε κάθε κοινωνία υπάρχουν ηθικές αξίες κοινά αποδεκτές. Όσο κι αν διαφέρουν έχουν κάτι κοινό

γ) Η ηθική ενδιαφέρεται για κάτι που συμβαίνει τώρα και όχι που θα συμβεί στο μέλλον

δ) Εφόσον οι σχετικιστές είναι αντίθετοι με την έννοια της καθολικότητας, δεν μπορούν να διατυπώσουν θεωρία μ΄ έναν απόλυτο τρόπο.

Αισθανόμαστε καλά όταν κάνουμε κάτι ηθικό. Αυτό είναι εγωιστικό!  Υπάρχουν αντικειμενικές αξίες;

Κριτική:

α) Πολλοί είναι εκείνοι που θυσιάζουν την προσωπική τους ευχαρίστηση για τους άλλους

β) Σημασία έχουν οι πράξεις και όχι τα εσωτερικά κίνητρα

Ηθική ατομική ελευθερία (Kant): οι ηθικές αξίες πηγάζουν από τον ορθό λόγο ο οποίος λειτουργεί αυτόνομα και ελεύθερα. Επομένως όλοι οι άνθρωποι έχουμε ηθική ατομική ελευθερία. Μόνο αν υπάρχει αυτό μπορούμε να είμαστε ελεύθεροι για τις πράξεις μας. 

Αντίθετη άποψη ο ντετερμινισμός: είναι οι εσωτερικές δυνάμεις του ανθρώπου που καθορίζουνε τις πράξεις του. Επομένων κάθε άνθρωπος είναι υπεύθυνος για τις πράξεις του.

Κριτική: 

α) Όποιο κι αν είναι το αίτιο των πράξεων, δεν έχουμε δικαίωμα να κρίνουμε την ηθική ποιότητα της κάθε πράξης

β) Όλοι οι άνθρωποι δεν έχουμε μέσα μας την έννοια του ορθού λόγου, κατά τον Kant. Ούτε όλοι οι άνθρωποι, ανεξάρτητα από την παιδεία τους, έχουν ελεύθερη βούληση. 

Ο άνθρωπος καθορίζεται από το περιβάλλον του δε χάνει όμως τη βούλησή του.

Κεφ. 6 – Ενότητα 3

Η δικαιολόγηση της ηθικής στάσης ζωής

Γιατί να είναι κανείς ηθικός;

1. Κατά τον Πλάτωνα (Πολιτεία): ο άνθρωπος πρέπει να σκέφτεται τη μετά θάνατο τιμωρία
2. Η ηθική στάση συμβάλλει στην ψυχική υγεία του ατόμου. Ψυχική αρμονία (Πλάτων)
3. Ανάπτυξη εσωτερικής ευδαιμονίας, τέλεια ανάπτυξη ψυχικών δυνάμεων (Αριστοτέλης)
4. Όταν κάνουε το ορθό αποκτούμε εσωτερική αυτονομία (Kant)

Αντίθετη άποψη: η ηθική είναι η υποκρισία που κατασκευάστηκε απ΄ τους αδύνατους για να κόψουν το δρόμο στους ισχυρούς. Ο άνθρωπος κάνει το καλό αισθανόμενος εσωτερική ευτυχία και όχι επειδή επιδιώκει το καλό (Nitze).

Σύγχρονη αντίληψη για την ηθική στάση δικαιολόγησης και των ηθικών αρχών

1. Οι ηθικές αρχές διατηρούν τη συνοχή των κοινωνιών με το να βάζουν φραγμούς στις αδικίες, αυθαιρεσίες και εγωιστικές διεκδικήσεις συμφερόντων
2. Το νόημα της ανθρώπινης ύπαρξης κρύβεται πίσω από την ψυχική επικοινωνία και αλληλεγγύη της κοινωνίας

1. Οι ηθικές κρίσεις έχουν πρακτικό και όχι θεωρητικό χαρακτήρα
2. Έχουν καθολικό χαρακτήρα και ισχύουν σε όλες τις περιπτώσεις και για όλους τους ανθρώπους
3. Χρειάζεται να κατανοήσουμε ότι όλοι οι άνθρωποι έχουν τα ίδια δικαιώματα με μας

Κεφ. 6 – Ενότητα 4

Πρακτικές εφαρμογές του ηθικού προβληματισμού

1. Υπάρχουν θέματα εφαρμοσμένης ηθικής: ευθανασία, θανατική ποινή, αυτοκτονία, ικανοποίηση ανθρώπου, εκτρώσεις/αμβλώσεις. Έχουν ως κέντρο την ανθρώπινη ζωή.

Παράδειγμα προς έρευνα

Ευθανασία: τι είναι αυτό; Να θανατωθεί κάποιος για να γλιτώσει πόνους από ασθένεια. Διακρίνεται σε ακούσια (αν δεν το γνωρίζει ή δεν το καταλαβαίνει) και εκούσια ( όταν ο ίδιος το αποφασίζει).

Ποιος είναι ο ρόλος του γιατρού; Ενεργητικός (αν προχωρήσει με ένεση ή άλλο άμεσο τρόπο). Παθητικός ( διακοπή φαρμάκων, μηχανημάτων ή τροφής)

Φιλοσοφικές θέσεις για την ευθανασία

1. Χριστιανική αντίληψη: έχει τη γνώμη ότι παραβιάζει τη θεϊκή εντολή «ου φονεύσεις». Εκτός από το Θεό κανένας δεν έχει το δικαίωμα της αφαίρεσης της ζωής.

Η αγάπη στον πλησίον επιτρέπει σε κάποιον να πονάει;

1. Οι θεωρίες του Kant

O άνθρωπος έχει τη δυνατότητα να κρίνει ορθά τι είναι σωστό να κάνει και τι όχι.

Η επιλογή του ανθρώπου να πεθάνει δεν είναι μια καθολική έννοια. Το ίδιο ισχύει και με το γιατρό. Γιατί η απαλλαγή από την ανίατη ασθένεια δεν επιτυγχάνεται ορθά αν σκοτώσουμε τον ασθενή.

Από την άλλη μεριά ο άνθρωπος ως ανεξάρτητο και αυτόνομο ον, έχει απόλυτο δικαίωμα επιλογής.

Η περίπλοκη ερμηνεία δείχνει την περιπλοκότητα του θέματος.

Κεφ. 7 – Ενότητα 1

Μορφές πολιτικής οργάνωσης των ανθρώπινων κοινωνιών

1. Η ανάγκη συγκρότησης οργανωμένων κοινωνιών

   α) Κοινωνική ζωή με την ομαδική προσπάθεια και τον καταμερισμό των ευθυνών

   β) Σταδιακή ανάπτυξη δομών που δημιουργούν αρχικά την πόλη και μετά το κράτος

   γ) Για ν΄ αντιμετωπιστούν οι δυσκολίες και  οι συγκρούσεις δημιουργούνται θεσμοί όπως το δίκαιο, ένα σύνολο κανόνων που ρυθμίζουν με υποχρεωτικό τρόπο τις σχέσεις των μελών της κοινωνίας. Εν συνεχεία δημιουργείται η εξουσία και ο προβληματισμός για την ορθή άσκηση της εξουσίας.

   δ) Η θεωρητική αναζήτηση της ορθότερης μορφής διακυβέρνησης ξεκινά στην Αρχαία Ελλάδα. Συζητήσεις τους Μεσαίωνα για χριστιανική πολιτεία. Ο 18^ος αιώνας σηματοδοτεί τον ουσιαστικό προβληματισμό για το είδος διακυβέρνησης των λαών.

2. Αναζήτηση της ιδανικής πολιτείας – Ουτοπικά πρότυπα πολιτικής οργάνωσης

• Πλάτωνας: βασική αξία η δικαιοσύνη
• 19^ος αιώνας Charle Fourie: η κοινωνική δικαιοσύνη

3. Αναγκαιότητα της Ουτοπίας

• Διασφαλίζει το όραμα της κοινωνικής δικαιοσύνης για το μελλοντικό μετασχηματισμό της κοινωνίας
• Δημιουργείται ένα ηθικό κριτήριο για την καταδίκη της κοινωνικής αδικίας
• Το ουτοπικό όραμα ωθεί την κοινωνία σε συνεχή αγώνα για την προσέγγισή του

Κεφ. 7 – Ενότητα 2

Κοινωνικό Συμβόλαιο και δημοκρατικές πολιτείες

Κοινωνικό συμβόλαιο είναι μια νοερή συμφωνία μεταξύ των μελών μιας κοινωνίας. Κάθε ορθολογικά σκεπτόμενο κοινωνικό μέλος αποδέχεται και συμμορφώνεται με κάποιες βασικές αρχές που αποβλέπουν στο κοινό συμφέρον. Είναι η αρχή για την οικοδόμηση και νομιμοποίηση πολιτικών θεσμών π.χ. κεντρικής εξουσίας.

Μορφές και θεωρίες κοινωνικού συμβολαίου

1. Προστατεύει (μονάρχης) το λαό από ανεξέλεγκτα συμφέροντα ορισμένων, επιβάλλει τάξη και ικανοποιεί βασικές ανάγκες του συνόλου. Ο λαός του προσφέρει μέρος της ελευθερίας του
2. Ζαν-Ζακ Ρουσσό: υπάρχει μόνο η γενική βούληση (της κοινωνίας) με συναίνεση ή συναπόφαση. Έχουμε πιο συγκεκριμένα στοιχεία δημοκρατικότητας
3. Τα σύγχρονα δημοκρατικά συντάγματα

Χαρακτηριστικά γνωρίσματα της φιλελεύθερης δημοκρατικής πολιτείας

1. Αρχή του σεβασμού της πλειοψηφίας
2. Αρχή έμμεσης αντιπροσώπευσης
3. Διάκριση εξουσιών
4. Ισονομία και ισοπολιτεία όλων, χωρίς διακρίσεις
5. Σεβασμό στο σύνταγμα που σημαίνει ότι αυτό τηρεί το χάρτη των ανθρώπινων δικαιωμάτων

Αρχές των σύγχρονων θεοκρατικών καθεστώτων – Ισλαμικές δημοκρατίες

1. Ορθή ηθική που υπαγορεύει η θρησκεία
2. Πολιτική εξουσία κάτω από την αρχή του Κορανίου και του ισλαμικού νόμου (σαρία)

Αρχές της εθνοσοσιαλιστικής Δημοκρατίας ή του Φασισμού

1. Το κράτος είναι ζωντανός οργανισμός με φυλετικά, εθνικά και πολιτιστικά χαρακτηριστικά
2. Τα χαρακτηριστικά πρέπει να μεταμορφωθούν σε αξίες
3. Οι εθνοφυλετικές αξίες είναι ανώτερες των πανανθρώπινων αξιών
4. Η ισχυρή φυλετική αριστοκρατία κυβερνά για το καλό των άλλων
5. Οι φιλελεύθερες αξίες είναι δείγμα παρακμής

Αρχές της Σοσιαλιστικής σύγχρονης Δημοκρατίας

1. Μετασχηματισμός της κοινωνίας για ισότητα οικονομική των πολιτών
2. Υπέρβαση των δικαιωμάτων της φιλελεύθερης αστικής δημοκρατίας: όλα ανήκουν στο κράτος
3. Η εξουσία ανήκει στην εργατική τάξη
4. Ανατροπή του φιλελεύθερου καπιταλιστικού συστήματος

Κεφ. 7 – Ενότ. 3

Δημοκρατικές αξίες στη θεωρία και στην πράξη

Η έννοια της ελευθερίας

1. Κατάργηση κάθε εμποδίου στη ζωή των ανθρώπων και την κοινωνία.
2. Η δυνατότητα του ανθρώπου να επιτύχει και να εξασφαλίσει τα μέσα και την ευχέρεια να καθορίσει τη ζωή του αυτόνομα.

Η έννοια των ανθρώπινων δικαιωμάτων

1. Ανθρώπινο δικαίωμα η δυνατότητα και η απαίτηση να μη δεχόμαστε περιορισμούς.
2. Η απαίτηση κάθε ανθρώπου να ικανοποιεί τις ανάγκες του και να αναπτύσσει τις ικανότητές του.

Εφαρμογή των θεωρητικών αντιλήψεων για την ελευθερία στην πολιτική πράξη

1. Φιλελεύθερα καθεστώτα: η εφαρμογή των κανόνων (1) στην έννοια της ελευθερίας και των ανθρώπινων δικαιωμάτων.
2. Σοσιαλιστικά καθεστώτα: το κράτος εκπροσωπώντας  όλη την κοινωνία πρέπει να παρεμβαίνει και να του προσφέρει τα μέσα. Αποδοχή των κανόνων (2).

Η έννοια της ισότητας

1. Η ακριβοδίκαιη αντιμετώπιση όλων σύμφωνα με το νόμο.
2. Η προσπάθεια εξάλειψης κάθε κοινωνικοοικονομικής ανισότητας, αναδιανομή του πλούτου, απαγόρευση εκμετάλλευσης του ανθρώπου από άνθρωπο.

Εφαρμογή των θεωρητικών αντιλήψεων για την ισότητα στην πολιτική πράξη

1. Φιλελευθερισμός: εγγύηση της ισονομίας και ίδιες ευκαιρίες σε όλους.
2. Σοσιαλισμός: η οικονομική ισότητα είναι η μόνη προϋπόθεση ίσων ευκαιριών.

Συνδυασμός της ελευθερίας και της ισότητας σε μια σύγχρονη δημοκρατία.