Οι Ερωτήσεις των μαθημάτων
Μάθημα 3. Η Ηθική Συνείδηση
Ερώτηση για το μάθημα: «Ἦθος ἀνθρώπῳ δαίμων» Σύμφωνα με τον
Ηράκλειτο αλλά και άλλους προσωκρατικούς φιλοσόφους, το ανθρώπινο ήθος
προσδιορίζεται από τη σχέση του με το θείο. Με ποιο τρόπο η θρησκεία μπορεί να
επηρεάσει το δεδομένο αυτό;
Ενδεικτική Απάντηση: Από το βιβλίο του: Γεωργίου Ματζαρίδη, Χριστιανική
ηθική, Θεσσαλονίκη 1995, σελ. 18. Ἔτσι ὁ Ἠράκλειτος λέει ὅτι τὸ ἦθος γιὰ τὸν ἄνθρωπο εἶναι
ὁ “δαίμων”, δηλαδή τὸ θεῖο ποὺ κατοικεῖ μέσα του. Το ἀνθρώπινο ἦθος “οὐκ ἔχει
γνώμας” ἐνῶ τὸ θεῖο ἔχει. Γι᾽αὐτὸ ἡ ἔννοια τοῦ μέτρου προσιδιάζει στο θεῖο.
Ἀληθηνὸ εἶναι μόνο τὸ θεῖο ἦθος.
Μάθημα 4. Τα κίνητρα των πράξεων στην Ηθική ζωή
Ερώτηση για το μάθημα: Στη Χριστιανική ηθική δεν υπάρχει
κατάλογος καλών και κακών πράξεων. Για παράδειγμα το φιλί του Ιούδα δεν έγινε
από αγάπη αλλά για να εξυπηρετήσει το σκοπό της προδοσίας. Μέσα από ποιες
διαδικασίες μπορούμε να κατανοήσουμε την ουσία μιας πράξης;
Ενδεικτική Απάντηση: Γεωργίου Μαντζαρίδη, Χριστιανική ηθική, Θεσσαλονίκη 1995,
σελ. 18. Τὸ καίριο
αὐτὸ ἐρώτημα θέτει πρῶτος ὁ Σωκράτης στὸν Πλατωνικὸ διάλογο “Εὐθύφρον”.
“Ἄρα τὸ ὅσιον ὅ,τι ὅσιον ἐστι φιλεῖται ὑπὸ τῶν Θεῶν, ἢ ὅ,τι φιλεῖται ὅσιόν
ἐστι;” Ἡ διλημματικὴ μορφὴ τοῦ ἐρωτήματος ὁδηγεῖ σὲ ἀντιτιθέμενες ἀπαντήσεις. Ἡ
θεολογικὰ σωστὴ ἀπάντηση φαίνεται νὰ συμπίπτει μὲ τὴν ἀποδοχὴ τῆς δεύτερης
ἐκδοχῆς: ὅσιο ἢ ἠθικὰ σωστὸ εἶναι αὐτὸ ποὺ θέλει ὁ Θεὸς. Ἀντίθετα μὲ τὴν
ἀποδοχὴ τῆς πρώτης ἐκδοχής ἀναγνωρίζεται αὐτομάτως κάποια ἀντικειμενικὴ
ἠθικὴ τάξη ἀνεξάρτητη ἀπὸ τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημά του. Τὸ ἐρώτημα ὅμως δὲν
πρέπει νὰ ἀντιμετωπίζται διλημματικά. Ὅταν ὁ Θεὸς δὲν ἐκλαμβάνεται ὡς ἀπρόσωπη
αἰτία ἀλλὰ ὡς πρόσωπο, τότε ἡ ἀναζήτηση κάποιας ἠθικῆς τάξεως ἀνεξάρτητης ἀπὸ
τὸ Θεὸ καὶ τὸ θέλημα τοῦ προσωπικοῦ Θεού, ποὺ εἶναι δημιουργὸς καὶ προνοητὴς
τοῦ κόσμου. Καὶ ἡ ἠθικὴ ζωὴ πραγματοποιεῖται μὲ τὴ συμμόρφωση πρὸς τὸ θέλημα
τοῦ Θεοῦ.
Μὲ πιὸ ἀπλὰ λόγια ξεφεύγωντας ἀπὸ τὴν προσωπικὴ ἐκτίμηση καὶ
βάζοντας σαν κριτὴ ἕνα διαφορετικὸ στοιχείο ποὺ εἶναι τὸ Θεϊκό.
Μάθημα 5. Η Ελευθερία του ανθρώπου στις επιλογές και τις
πράξεις του
Ερώτηση για το μάθημα: Ο άνθρωπος εξαρτάται από το
περιβάλλον του, προσδιορίζεται από τη φύση του, εξουσιάζεται από το θάνατο. Η
Ελευθερία του τελικά είναι ηθική και όχι οντολογική. Υπάρχει κατά τη γνώμη σας
η δυνατότητα της απόλυτης ελευθερίας στην ανθρώπινη ύπαρξη έξω από κάθε
εξάρτηση και αναγκαιότητα;
Ενδεικτική Απάντηση: Ο άνθρωπος γενικά περιορίζεται από το περιβάλλον του, την
οικογένειά του αλλά και το φυσικό και κοινωνικό περίγυρό του. Η ελευθερία του
ανθρώπου είναι κατ' ουσίαν η δυνατότητα του ανθρώπου επιλογής. Κατ' ουσίαν η
απόλυτη ελευθερία έγκειται στη δυνατότητα να ορίζει ο καθένας τον τρόπο ύπαρξης
του πέρα από κάθε εξάρτηση αναγκαιότητα και περιορισμό. Η μεγαλύτερη υποδούλωση
του ανθρώπου είναι ο θάνατος, από τη στιγμή που θα βγάλει από μέσα του το φόβο
του θανάτου μπορεί ν αισθανθεί την πραγματική ελευθερία.
Μάθημα 6. οι εξτρεμιστές της ελευθερίας. Η περίπτωση των «διὰ
Χριστόν σαλῶν»
Ερώτηση για το μάθημα: «Ὁ ἄνθρωπος ποὺ ἀγαπᾶ ἀληθηνὰ εἶναι
ἐλεύθερος νὰ κάνει ὅ,τι θέλει». Κατά πόσο θεωρείται ότι η τελείωση της
ελευθερίας βρίσκεται στην τελείωση της αγάπης.
Ενδεικτική Απάντηση: Πολλές φορές στη σημερινή κοινωνία μας θεωρείται ότι ελεύθερος
είναι ο άνθρωπος που μπορεί να έχει όλα όσα θέλει από τα υλικά αγαθά, χωρίς
περιορισμούς. Η ανθρώπινη ελευθερία περιορίζεται στα πλαίσια της πρόσκαιρης
ζωής , γιατί σταματά εκεί που ξεκινά η ελευθερία του άλλου όμως η ελευθερία του
Χριστού δε σταματά πουθενά γιατί δεν αντιπαρατείθεται προς ους άλλους, αλλά
προϋποθέτει την παρουσία τους. Οι άλλοι δεν εμποδίζουν αλλά επιβεβαιώνουν την
ελευθερία του καθενός. Η τελείωση της ελευθερίας βρίσκεται στην τελείωση της
αγάπης. Ο άνθρωπος που αγαπά αληθινά είναι ελεύθερος να κάνει ό,τι θέλει γιατί
ο άνθρωπος αυτός ζει για τους άλλους και βρίσκουν στους άλλους τον πραγματικό
εαυτό του.
Μάθημα 7. Το κοινωνικό πρόβλημα.
Ερώτηση για το μάθημα: Όλες οι χριστιανικές ομολογίες υπογραμμίζουν την ανάγκη
συμμετοχής της εκκλησίας στην αντιμετώπιση επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων.
Ποια κατά τη γνώμη σας πρέπει να είναι η δράση της Ορθόδοξης εκκλησίας στην
αντιμετώπισης των σύγχρονων προβλημάτων;
Ενδεικτική Απάντηση: Όλες οι χριστιανικές ομολογίες υπογραμμίζουν τη συμμετοχή
της εκκλησίας στην προσπάθεια επίλυσης των κοινωνικών προβλημάτων. Όμως στην
Ορθόδοξη εκκλησία δεν ευνοείται η διαμόρφωση ιδιαίτερου συστήματος αναφοράς
στην κοινωνική ζωή γιατί αν ο άνθρωπος αντιμετωπιστεί σαν ιδιαίτερο σύστημα
αναφοράς στην ηθική ή κοινωνική τροπου ζωή, τότε θα οδηγηθεί στον ατομικισμό
και την αλλοτρίωση. Η στάση της εκκλησίας αντιμετωπίζει τον άνθρωπο σε πνεύμα
διακονίας που δεν παύει να πιστεύει ότι: "ἑνὸς ἐστι χρεία". Η
εκκλησία δεν προσπαθεί να βελτιώσει τον κόσμο αλλά να τον μεταμορφώσει.
Μάθημα 8. Το όραμα της Ειρήνης και η πραγματικότητα
Ερώτηση για το μάθημα: «Ἐὰν γὰρ εἰρήνη ᾖ καὶ ἀγάπη ἔσται· ἂν ἀγάπη, καὶ εἰρήνη
ἔσται» (Ιωάννης Χρυσόστομος PG 62, 174) Υπάρχει όντως σύγκριση και σχέση
ανάμεσα σε ειρήνη και αγάπη και με ποιο τρόπο;
Ενδεικτική Απάντηση: Η χαρά συνδέεται οργανικά με την ειρήνη, όπως άλλωστε και με τις άλλες αρετές που συναπαρτίζουν τον ενιαίο καρπό του πνεύματος. Ο συνδυασμός ειρήνης και αγάπης είναι δεδομένος αφού από την προέλευση και μόνο της λέξης ειρήνη από το "εἴρω"= συνδέω, η σύνδεση αυτή δεν μπορεί να μην περιλαμβάνει την αγάπη. Η ειρήνη ενώνει τα πολλά σε ένα κι ο άνθρωπος που δεν αγαπά ζει τη διαίρεση και δεν μπορεί να βρει το Θεό που είναι η πραγματική αγάπη.
Μάθημα 9. Η βούληση του ανθρώπου για διάκριση και δύναμη.
Ερώτηση για το μάθημα: Η έννοια του ανθρώπου ως Υπερανθρώπου πολλές φορές
δημιούργησε προβλήματα στην ανθρωπότητα. Μεγαλύτερο παράδειγμα ο Δεύτερος
Παγκόσμιος πόλεμος και οι συνέπειές του. Μπορεί τελικά ο άνθρωπος να γίνει
υπεράνθρωπος;
Ενδεικτική Απάντηση: Κάθε παραμερισμός του ανθρώπου ως προσωπικότητα και αξία, είναι
σε όλες τις περιπτώσεις αντιχριστιανικός και απάνθρωπος. Δεν μπορεί να γίνονται
όλα ανεκτά και όλα να επιτρέπονται τόσο για μια απεριόριστη ελευθερία του
υπερανθρώπου, που δηλώνει άκρατη ατομοκρατία, όσο και για την απεριόριστη
ισότητα της ανθρωπότητας, που σημαίνει άκρατο κολεκτιβισμό. Η ανθρώπινη
αυθαιρεσία δεν έχει σε καμιά περίπτωση το δικαίωμα να εκτιμά η ίδια την αξία ή
το δικαίωμα της ανθρώπινης ζωής. Ο άνθρωπος έχει το δικαίωμα ατομικής ανάπτυξης
έως το σημείο που πρέπει να σεβαστεί το δικαίωμα της ανθρώπινης ζωής.
Μάθημα 10. Το ανθρώπινο σώμα
Ερώτηση για το μάθημα: Δεν είναι λίγοι οι φιλόσοφοι που κατηγόρησαν το ανθρώπινο
σώμα σαν ανασταλτικό παράγοντα προόδου της ψυχής. Κατά πόσο μια τέτοια άποψη
μπορεί να γίνει δεκτή στην ηθική αντίληψη του Χριστιανισμού.
Ενδεικτική Απάντηση: Στο φθαρτό ανθρώπινο σώμα φανερώνεται η νίκη του Θεού επί
του Θανάτου. Για τη χριστιανική ηθική το σώμα θεωρείται ναός του Αγίου
Πνεύματος και η τήρηση των εντολών διατηρεί την ψυχική υγεία που οδηγεί το σώμα
στην ελευθερία. Η έλλειψη ψυχικής υγείας διαχωρίζει το νου από το σώμα με
αποτέλεσμα το σώμα να σταθεί στο σαρκικό φρόνημά του. Η σάρκα δεν είναι κακή,
κακή είναι η αμαρτία. Ο χριστιανός αποστρέφεται και πολεμά το σαρκικό
φρόνημα και όχι τη σάρκα. Η άσκηση και η κακοπάθεια του σώματος αποβλέπουν στην
χαλιναγώγηση των επιθυμιών που αποσπούν τον άνθρωπο από τη δυνατότητα ένωσής
του με το Θεό. Κατά τη χριστιανική παράδοση: Ο νους επαναστάτησε πρώτος και
παρέσυρε τη σάρκα.
Μάθημα 11. Τα δύο φύλα
Ερώτηση για το μάθημα: Πώς νοείται την ισότητα των δύο φύλων αλλά και την έννοια
του αλληλοσεβασμού μέσα στο γάμο;
Ενδεικτική Απάντηση: Ο γάμος είναι κοινωνία αγάπης και είναι αληθινός όταν βιώνεται
ως κοινωνία αγάπης ως κοινωνία αγάπης η οποία δεν μπορεί να μεταβάλλεται σε
συμβατική ή βασανιστική συμβίωση. Ο άνθρωπος εισέρχεται εκούσια στο γάμο και
αυτοδεσμεύεται για ισόβια συμβίωση. Μέσα στο γάμο δεν έχουμε απλά έναν άνδρα
και μία γυναίκα αλλά ένα ζευγάρι. Μάλιστα αποκαλούνται μεταξύ τους
"σύζυγοι", οι οποίοι αναλαμβάνουν από κοινού το ζυγό για τη σωτηρία.
Ακόμα και η τεκνογονία εντάσσεται στην αμοιβαία βοήθεια και κοινωνία των
προσώπων. Μάλιστα ο Απόστολος Παύλος τονίζει ότι μέσα στο γάμο οι σύζυγοι δεν
έχουν δικό τους θέλημα, ατομικό θέλημα αλλά μέσα από κοινή συμφωνία συμβίωσης.
Μάθημα 12. Η Οικογένεια
Ερώτηση για το μάθημα: Γονείς και παιδιά συνήθως έχουν μια ένταση στη σχέση
τους ειδικά στην περίοδο της Εφηβίας. Η αγάπη μέσα στην οικογένεια μπορεί να
επηρεάσει τη σχέση θετικά ή αρνητικά;
Ενδεικτική Απάντηση: Οι γονείς εκ του ρόλου τους είναι υποχρεωμένοι να παρέχουν τη
σωματική και ψυχική τροφή στα παιδιά τους, μόνο το ένα ή το άλλο δεν μπορεί ν'
αποτελέσει λύση στη σωστή ανατροφή των παιδιών του. Η αυταρχική συμπεριφορά από
τους γονείς στα παιδιά μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορεί να φέρει και σε καμιά
περίπτωση δεν μπορεί να φέρει επικοινωνία και συνεργασία ανάμεσα σε γονείς και
παιδιά. Πάντα η λύση των προβλημάτων προκύπτει μέσα από τη συνεργασία και την
αλληλοκατανόηση. Αρνητικά αποτελέσματα όμως μπορεί να έχει κι ένα
υπερπροστατευτικό περιβάλλον που τελικά μετατρέπει το σπίτι σε μια κλειστή
φυλακή.
Μάθημα 13. Ο σεβασμός της ανθρώπινης ζωής
Ερώτηση για το μάθημα: Με ποιο τρόπο εκφράζεται ο σεβασμός προς την ανθρώπινη
ύπαρξη;
Ενδεικτική Απάντηση: Ο σεβασμός προς τον άνθρωπο εκφράζεται ως σεβασμό προς την
ίδια την ανθρώπινη ζωή. Αυτός ο σεβασμός μπορεί να εκδηλωθεί με θετικό ή
αρνητικό τρόπο. Θετικά με ενέργειες που προστατεύουν την ανθρώπινη ύπαρξη
ή αρνητικά όταν την απειλούν ή την καταστρέφουν. Βέβαια ο άνθρωπος έχει έμφυτη
μέσα του την τάση για σεβασμό της ανθρώπινης ύπαρξης και προσπαθεί με φυσικό
τρόπο να την προστατεύσει. Η σκόπιμη προσπάθεια για προσβολή της ανθρώπινης
ύπαρξης φανερώνει αλλοτρίωση ή διαστροφή. Βέβαια μέσα στην ανθρώπινη ιστορία
ποτέ δεν έλειψαν οι περιπτώσεις καταστροφής και γενικότερης προσβολής της
ανθρώπινης ύπαρξης.
Μάθημα 14. Βιοιατρική και Ηθική
Ερώτηση για το μάθημα: Αν εργαζόσασταν σ' ένα βιολογικό εργαστήριο και σας
ζητούσαν να μπείτε σ' ένα πρόγραμμα κλωνοποίησης ανθρώπου, πώς θ' αντιδρούσατε;
Ενδεικτική Απάντηση: Η κλωνοποίηση τις τελευταίες δεκαετίες αποτελεί μια διευρυμένη
τεχνική μέθοδο, της οποίας οι εφαρμογές αναμένεται ότι θα βελτιώσουν τη ζωή του
ανθρώπου, βοηθώντας τον να λύσει τα προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα, με την
ποσοτική και ποιοτική παραγωγή τροφίμων και καινούριων φαρμάκων, καθώς και με
τη θεραπεία ανίατων ασθενειών. Ιδιαίτερα, μέσω της εφαρμογής της ανθρώπινης
αναπαραγωγικής κλωνοποίησης, προσδοκάται η θεραπεία της ατεκνίας, όταν
αδυνατούν οι άλλες μέθοδοι. Εντούτοις κάτι τέτοιο προς το παρόν είναι ανέφικτο,
λόγω των πολλών επιπτώσεων που θα φέρει στην υγεία του ανθρώπου-κλώνου• κάτι
που έχει αποδειχθεί από την εφαρμογή της μεθόδου στα ζώα. Οι συνεχείς εξελίξεις
που παρουσιάζονται στο χώρο της κλωνοποίησης φέρουν τον άνθρωπο αντιμέτωπο με
δύο αντιφατικές προοπτικές: από τη μία με την αισιόδοξη προοπτική για τη βελτίωση
της ζωής του και από την άλλη με την απαισιόδοξη προοπτική για τη χειροτέρευσή
της. Για την αντιμετώπιση των προβληματισμών αυτών κρίνεται ως κατάλληλη η
βιοηθική, που έχει ως στόχο την οριοθέτηση των εφαρμογών της βιοτεχνολογίας,
ώστε να καταστούν ωφέλιμες για τον άνθρωπο. Ιδιαίτερα η βιοηθική που πηγάζει
από την ορθόδοξη ηθική βλέπει τον άνθρωπο ως «κατ᾿ εἰκόνα…καὶ καθ᾿ ὁμοίωσιν»
δημιούργημα του Θεού, με προορισμό τη θέωση και την αιωνιότητα.
Ο Θεός από απέραντη αγάπη και σοφία δημιουργεί
«καλὰ λίαν» όλους τους ανθρώπους, καθιστώντας τους ψυχοσωματικές οντότητες και
αυτεξούσια πρόσωπα, για να μετέχουν στην αγαθότητά του, προνοώντας συνεχώς γι’
αυτούς. Στη θεία πρόνοια εντάσσονται και τα πε-ριθώρια προόδου της ζωής που
άφησε ο Θεός στον άνθρωπο, βοηθώντας τον έτσι να αξιοποιήσει τα χαρίσματα που ο
ίδιος του έχει δώσει. Εδώ ακριβώς έγκειται το μεγαλείο, αλλά και η ευθύνη του,
να δημιουργεί μαζί με το Δημιουργό του και όχι να καταστρέφει. Έτσι στην πιθανή
περίπτωση της επίτευξης της ανθρώπινης αναπαραγωγικής κλωνοποίησης θα ετίθετο
το θέμα της καταπάτησης των δικαιωμάτων και της αξιοπρέπειάς του
ανθρώπου-κλώνου, για την ικανοποίηση των επιθυμιών κάποιων άλλων. Αναφορικά με
τον ηθικό προβληματισμό περί της οντολογίας των ενδεχόμενων ανθρώπων-κλώνων, και
αυτοί θα αποτελούν «κατ᾿ εἰκόνα καὶ καθ᾿ ὁμοίωσίν» δημιουργήματά του Θεού, αφού
ο Θεός είναι ο κατ’ εξοχήν δημιουργός. Ιδιαίτερα ο ορθόδοξος προβληματισμός
αναφέρεται στη χρησιμοποίηση ανθρώπων και στην καταστροφή εμβρύων. Επίσης,
σύμφωνα με τη χριστιανική ηθική, ο πόνος μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως ένα
βοηθητικό μέσο που παρέχει ο Θεός στον άνθρωπο για την πνευματική του πρόοδο. Η
Εκκλησία, θεωρώντας τον άνθρωπο ψυχοσωματική ολότητα, αποδέχεται τις
επιστημονικές επιτυχίες που αποβαίνουν προς όφελος της βιολογικής ζωής του και
αντιτίθεται σε αυτές που τον αποπροσανα-τολίζουν από τον πνευματικό του
προορισμό. Μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, θεωρώντας την αναπαραγωγική κλωνοποίηση
αντίθετη με το βιολογικό και πνευματικό συμφέρον του ανθρώπου, τίθεται αρνητική
απέναντί της.
Μάθημα 15. Παραβίαση και Περιφρόνηση της Ανθρώπινης ζωής
Ερώτηση για το μάθημα: O Timothy James McVeigh στις 16 Απριλίου 1995 τοποθέτησε βόμβα
σε κυβερνητικό κτήριο στην πολιτεία της Oklahoma στις ΗΠΑ από την οποία
σκοτώθηκαν 168 άτομα από τα οποία τα 19 παιδιά και τραυματίστηκαν 680
άνθρωποι. Μετά από λίγο καιρό καταδικάστηκε σε θάνατο. Έπρεπε κατά τη γνώμη σας
να εκτελεστεί ή όχι και γιατί;
Ενδεικτική Απάντηση: Η θανάτωση ενός ανθρώπου δεν μπορεί ηθικά και λογικά να συνιστά
ποινή στο πλαίσιο του σύγχρονου Ποινικού Δικαίου. Διότι το Δίκαιο αυτό, με βάση
τις ηθικοκοινωνικές μας αντιλήψεις, που διαμορφώθηκαν σε μια πολιτισμική πορεία
αιώνων, από τα χρόνια του Διαφωτισμού, πρέπει να αυτοπεριορίζεται και με τις
κυρώσεις του να επιδιώκει αποκλειστικά την επίτευξη κοινωνικών στόχων. Για ένα
τέτοιο Ποινικό Δίκαιο, η επιβολή ποινής αποτελεί αποκλειστικά κοινωνική και γι'
αυτό εγκόσμια υπόθεση. Μια ποινή, συνεπώς, που αφαιρεί τη ζωή, παύει να είναι
κοινωνικό, εγκόσμιο μέτρο.
Αυτό, δηλαδή, που κάνει ο δράστης μιας
ανθρωποκτονίας και που συνιστά ακριβώς τη βαθύτερη ουσία του εγκληματικού
χαρακτήρα της πράξης του, ότι δηλαδή περιφρονεί το νόημα της ανθρώπινης ζωής,
που ξεφεύγει από τη λογική μας σύλληψη, δεν επιτρέπεται να το διαπράττει και η
ίδια η κοινωνία με το Δίκαιο της και να το αποκαλεί ποινή, η οποία μάλιστα
αποβλέπει στο να διδάξει σεβασμό προς την ανθρώπινη ζωή.